رئیس دانشگاه قرآن و حدیث، اظهار کرد: هنوز در استفاده از دانش زبان‌شناسی برای فهم روایات در ابتدای راه هستیم و فقط توانسته‌ایم الگوهای معناشناختی را که در غرب برای فهم متون مقدس و معمولی از آن بهره می‌برند، بازگردان کنیم .
حجت‌الاسلام والمسلمین عبدالهادی مسعودی، رئیس دانشگاه قرآن و حدیث، شامگاه ۲۳ اسفند در نشست علمی «موافقت معنایی» که از سوی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و با هدف نقد کتاب «موافقت معنایی» نوشتهحجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیابرگزار شد، گفت: این کتاب ریشه در دانش‌های باسابقه و اصیل حوزوی و نیز دانش جدید زبان‌شناسی دارد. این کتاب جزو کتاب هایی است که برای هر مطلب آن کار و اندیشه شده و حاصل پژوهشی طولانی است.
در ابتدای راه هستیم
وی افزود: هنوز در استفاده از دانش زبان‌شناسی برای فهم روایات در ابتدای راه هستیم و فقط الگوهای معناشناختی را، که در غرب برای فهم متون مقدس از آن بهره می‌برند، باز گردان کرده ایم. این امر سبب می‌شود خواننده حدیث‌خوان بکوشد دنیای ذهنی خودش را با دنیای ذهنی معناشناس و زبان‌شناسی هماهنگ و مدل کارش را در آن ساختار دنبال کند.
مسعوی خمینی اظهار کرد: نویسنده الگوهای مختلف معناشناختی را ارائه می‌دهد، زیرا هر کدام از این مدل‌ها می‌تواند کارکردهایی در فهم روایات داشته باشد. چون هنوز در ابتدای راه یعنی در حال شکل‌گیری علم میان‌رشته‌ای براساس زبان‌شناسی و حدیث‌شناسی هستیم نوعی ترکیب انضمامی داریم، ولی ترکیب اتحادی کمتر به چشم می آید. اگر به فهرست این کتاب بنگریم، فقط ۷۰ صفحه از ۷۰۰ صفحه به گونه مستقیم به روایات و موافقت معنایی آنها با قرآن پرداخته است.
عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه نویسنده به درستی به تکثر ساختاری روایات و موافقت شبکه‌ای روایات با آیات و موافقت شبکه‌ای درون روایی اشاره کردند، افزود: در اعتبارسنجی روایات، افزون بر کسب موافقت و اعتبار روایات با قرآن، موافقت حدیث را با احادیث دیگر هم داریم؛ یعنی به عنوان پله دوم اعتبارسنجی باید بین یک روایت با روایات مرتبط، تشابه و موافقت معنایی وجود داشته باشد. همان بحث‌هایی که در موافقت با قرآن مطرح می‌شود می‌تواند در موافقت روایات با روایات به کار برود و این کتاب این راه را گشوده است.
روایات را باید بر قرآن عرضه کنیم ولی اگر روایتی امکان اعتبارسنجی با قرآن نداشت، با روایات دیگر سنجیده می شود.
وی افزود: نویسنده گرامی از اصطلاح خانواده حدیث استفاده کرده‌اند و این مهم است، زیرا نگاه شبکه‌ای به روایات و بحث خانواده حدیث در فقه‌الحدیث خیلی مهم است.
مشکل مفهوم شناسی قرآنی
موافقت حدیث با قرآن، نیازمند فهم درست ما از قرآن کریم هم هست. مشکلی که در مفهوم‌شناسی قرآنی داریم تطور و تحول معنایی برخی واژه‌ها از یکسو و تکثر معنایی واژگان از سوی دیگر است؛ مثلا واژه حسنه یک صفت مشبهه بوده که «ة» برای مبالغه به آن افزوده شده است؛ یک عرب‌زبان ساده، حسنه را یک چیز نیکو و خوب و زیبا می‌شناسد، ولی وقتی در قرآن به کار می‌رود گاهی به معنای نعمت و گاه به معنای کار عبادی صالح و نیک است.
رئیس دانشگاه قرآن و حدیث بیان کرد: باید این واژه را در ظرف مکانی خود و مراد متکلم بشناسیم و به این کاربرد توجه کنیم؛ مثلا عفو در برخی آیات قرآن به معنای زیاده، ولی در برخی موارد به معنای گذشت و بخشش است و در موافقت معنای روایات با آیات گاهی ائمه(ع) معنای اولیه لغت و گاه معنای تحول‌یافته و گاهی معنای کمتر به کار رفته در قرآن و گاهی معنایی را که در ابتدا از ظاهر قرآن فهمیده نمی‌شود مد نظر دارند.
عضو هیئت علمی دانشگاه قرآن و حدیث اظهار کرد: بنده به نویسنده این اثر تبریک می‌گویم، زیرا این کتاب زایش اندیشه‌هایی است که مؤلف محترم سالها آنها را در ذهن خود پرورانده بود.
نقش مهم ادبیات و زبان‌شناسی در فهم آیات و روایات
در ادامه حجت‌الاسلام والمسلمین علیرضا قائمی‌نیا، نویسنده کتاب موافقت معنایی ضمن توضیحاتی گفت: به مدت چهار سال در خدمت مرحوم مدرس افغانی بودم و برخی کتب ادبی مانند مطول را دو بار نزد ایشان خواندم. چون ادبیات و زبان‌شناسی نقش مهمی در فهم آیات و روایات دارد. در قرون گذشته در آثار علمای بزرگ متأخر و متقدم تلاش شد تا فهم بهتری از آیات و روایات به ما ارائه کنند. البته بنده در فضایی این کتاب را نوشتم که زبان‌شناسی و ادبیات هم تحول زیادی یافت و هجمه به احادیث و روایات ائمه(ع) وجود دارد و تلاش کردم تا بهتر از میراث حدیثی ائمه(ع) بهره ببریم.
قائمی‌نیا اظهار کرد: در مورد حدیث آثار زیادی منتشر شده است، ولی ما مشکلات جدی داریم. بنابراین استفاده از روش‌های جدید در کنار راه‌های سنتی را یک پروژه تلقی می‌کنم که ناقص است و باید با حمایت دوستان تکمیل شود. آقای مسعودی اشاره کردند که ما در ابتدای راه هستیم و بنده هم قبول دارم. همچنین گفتند که حجم اندکی به روایات اختصاص یافته است، زیرا مجبور بودم تقریرم را از جریانات زبان‌شناسی بازگو کنم.
وی در پایان گفت: اگر به نظرات استادان دانشگاه در مباحث زبان‌شناسی رجوع شود، مباحث بسیار غامض و پیچیده است و برخی از این استادان نمی‌دانند کاربرد این مطالب چیست، ولی بنده تلاش کردم کاربرد زبان‌شناسی را در آیات و روایات با زبانی غیرغامض نشان بدهم. لذا تقریرات بنده بومی‌سازی شده است. البته هیچ وقت نباید فکر کرد که صرفا مطالب آنها را آورد‌ه‌ام، بلکه به صورت اجتهادی عمل و دیدگاه‌هایم را بیان کرده‌ام.
