اخلاق کاربردی اسلامی؛ مفهوم شناسی و ضرورت

دکتر عبدالله عمادی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث در نشست علمی "به سوی اخلاق کاربردی اسلامی؛ مفهوم شناسی و ضرورت" که همزمان با هفته پژوهش ۱۴۰۲ در راستای چهارمین همایش علوم انسانی – اسلامی، پژوهش و فناوری برگزار شد گفت: این نشست در دو بخش به مفهوم شناسی اخلاق کاربردی اسلامی و نیز ضرورت اتخاذ رویکرد اسلامی در اخلاق کاربردی اختصاص دارد.

وی در تعریف از مفهوم شناسی اخلاق کاربردی اظهار داشت: از علم شناسایی یا استنباط حکم اخلاقی یا راه حل، در چالش‌های عینی خلق یا رفتار اختیاری انسان، به‌طوری که قابل استناد به منابع اسلام و در راستای سعادت غایی انسان باشد به عنوان تعریف مفهوم شناسی اخلاق کاربردی استناد می­کنند.

ایشان در بیان ادله ضرورت اخلاق کاربردی اسلامی گفت: در رابطه با ضرورت اخلاق کاربردی اسلامی پنج دلیل مطرح است:

۱. انضمامی بودن اخلاق کاربردی و توجه به فاعل مسلمان ایرانی و جامعه اسلامی ایران

۲. مقابله با سکولاریزه شدن اخلاق ایرانی

۳. هماهنگی بین ارزش های دینی و اخلاقی

۴. حل مؤثر چالش ها و معضلات سخت با استفاده از دین

۵. نیاز به انگیزش اخلاقی توسط دین

عضو هیأت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث در ادامه افزود: مطالعات اخلاق کاربردی با رویکرد فرادینی، بسیار تقلیل گرایانه است؛ تقلیل به رفاه و شادکامی دنیوی و تقلیل به رفتار و نادیده گرفتن سعادت غایی و کم توجهی به صفات و منش.

وی اظهار داشت: در حال حاضر، کانونی ترین مفهوم اخلاقی که اخلاق دان ها به دنبال آن هستند، مسئولیت پذیری است؛ مسئولیت پذیری اعمال و تصمیمات خود و سازمان و حرفه در خصوص اخلاقی بودن آن.

ایشان در ادامه افزود: جامعه نیز یک رابطه کارکردی با اخلاق پیدا کرده و برای شکل دادن به نظم اجتماعی و بهزیستی و ثروت در حال استفاده از آن است. در حالی که رویکرد دینی- به ویژه اسلام، نگاه جامع تر و کامل تری به اخلاق دارد و در نتیجه برای حل مسائل، راهگشاتر است.

دکتر عمادی ابراز داشت: البته اصل این بحث در واقع برگشت به ضرورت اخلاق اسلامی دارد، به طوری که اگر ضرورت اخلاق اسلامی را پذیرفتیم، تبعا ضرورت اخلاق کاربردی اسلامی که همان اخلاق اسلامی کاربردی است را نیز می پذیریم.

ایشان در تبیین صورت های اخلاق کاربردی اسلامی نسبت به اخلاق کاربردی غیراسلامی گفت: صورت های مختلف در نسبت اخلاق کاربردی اسلامی با اخلاق کاربردی غیراسلامی، می توان در نظر گرفت:

۱) اخلاق کاربردی اسلامی، مکمل و متمم اخلاق کاربردی غیراسلامی است؛ یعنی دستاوردهای اخلاق کاربردی غیراسلامی، می تواند معتبر و مورداستفاده باشد. اما اخلاق کاربردی اسلامی، علاوه بر آنها دستاوردها، راه حل ها و شناخت های بیشتری در اختیار بشر می گذارد.

۲) اخلاق کاربردی اسلامی، مصحح اخلاق کاربردی غیراسلامی است؛ یعنی بدون اخلاق کاربردی اسلامی، دستاوردها و شناخت های بشر خطاست. و هر راه حلی که در مسائل برگزیند و هر تصمیمی که بگیرد، مصون از خطا نیست.

۳) اخلاق کاربردی اسلامی، قسیم اخلاق کاربردی غیراسلامی است؛ هر دو با روش فلسفی، انتخاب ها و راهکارهایی را پیشنهاد می دهند که هر یک به نوبه خود درست و معتبر است؛ اهدافشان فرق می کند. و به تبع آن مخاطبانشان هم. هر کسی با هر هدفی هر کدام را که می خواهد می تواند مبنی عمل خود قرار دهد.

وی در پایان تأکید کرد: دو صورت اول، وجود تنها یک اخلاق کاربردی را مفروض می دانند و صورت اخیر، دو شاخه و دو اخلاق کاربردی را رسمیت می بخشند. همچنین در صورت دوم، اخلاق کاربردی، «باید» اسلامی باشد و در دو صورت دیگر، «می تواند» اسلامی باشد.

لازم به ذکر است نشست علمی "به سوی اخلاق کاربردی اسلامی؛ مفهوم شناسی و ضرورت"پانزدهمین نشست از سلسله نشست های علمی پژوهشگاه در راستای چهارمین همایش علوم انسانی – اسلامی، پژوهش و فناوری همزمان با هفته پژوهش ۱۴۰۲ با سخنرانی دکتر عبدالله عمادی، عضو هیأت علمی پژوهشگاه قرآن و حدیث و با دبیری دکتر محسن کهتری، مدرس و پژوهشگر اخلاق، با مشارکت و همکاری مجمع پژوهشگاه های علوم انسانی - اسلامی و وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، در روز چهارشنبه ۲۹ آذر ماه ۱۴۰۲ از ساعت ۱۴ تا ۱۶ به صورت حضوری و وبیناری در سالن جلسات پژوهشگاه قرآن و حدیث برگزار شد.