آغاز دفتـر

ما و ميراث گذشته

ميراث فكرى هر فرهنگ و جامعه ، هويّت و چيستى آن است . آدمى را نمى توان از گذشته فرهنگى اش تُهى ساخت ، كه ديگر توان روييدن و بالندگى نخواهد داشت . بى اعتنايى به ميراث و آن را حفّارى در كوير تلقى كردن ، نوعى ناپختگى و خامى است . رمز رونق و پيشرفت جوامع امروزى ، در پشت پازدن آنها به ميراث گذشته نيست؛ بلكه در نقد و بالنده سازى آن نهفته است.
امروزه ، نه تنها به ميراث مكتوب كُهنْ بها داده مى شود؛ بلكه سنگ نبشته ها و ديگر آثار به جاى مانده نيز نگهدارى و مورد مطالعه قرار مى گيرند.
آرى! كاستى و خامى است كه همه راه آينده را در ميراث كهن بجوييم و خود را از تفكّر و شناخت واقعيّت نوين و دانش و معارف نو محروم سازيم.
اگرچه نسخه هاى خطى و دست نوشته ها ، تنها ميراث ما نيستند؛ امّا به هر روى ، بخش عظيمى از آن را تشكيل مى دهند و ما در برابر اين بخش از ميراث خود ، بويژه در هر گونه طرح يا اقدامى براى احياى ميراث اسلامى ، چند رسالت بر عهده داريم:
يك . حفظ و نگهدارى
دو . تصحيح و احيا
سه . پالايش انتقادى
چهار . ساده سازى

يك. حفظ و نگهدارى

شناسايى ، گردآورى ، ترميم ، تهيه فهرست ها و معرّفى ، نخستين گام در حفظ و نگهدارى است . استفاده از فناورى نوين در نگهدارى و دردسترس گذاردن نسخه هاى خطى ، دومين گام است .

دو . تصحيح و احيا

پس از نگهدارى ميراث مخطوط ، نوبت به تصحيح و احياى آن مى رسد كه خود ، داراى دو مرحله ساده و پيشرفته است.
مرحله ابتدايى احيا ، همان است كه امروزه رونق بسيار دارد : خطّى ها به چاپى تبديل مى شوند ، به همراه مقابله با تعدادى از نسخه ها و استخراج منابع و مصادر و البته اين گونه تصحيح ، تنها به دست نوشته ها و يا چاپ شده هاى غير منقّح ، اختصاص دارد.
پس از اين مرحله ، نوبت به تصحيح اجتهادى يا انتقادى مى رسد . تصحيح اجتهادى و انتقادى كه امرى بس دشوار است و به خُبرويّت و احاطه و اشراف مصحّح بر آن حوزه از دانشْ منوط است ، در گرو انجام اين كارهاست:
1ـ استوار سازى متن ، فراتر از حصار نسخه ها؛
2ـ نشان دادن سرچشمه هاى سخن در نوشته هاى پيشين و تعيين ميزان تأثيرپذيرى از انديشه هاى متقدّم متفكران اسلامى؛
3ـ نشان دادن تأثيرپذيرى پديدآورنده اثر ، از ديگر فرقه هاى اسلامى و يا ساير اديان و فرهنگ ها؛
4ـ بررسى شرايط اجتماعى و فرهنگى شكل گيرى اثر ، و عوامل مؤثر در فكر و انديشه مؤلف؛