پيش‏گفتار

بررسى جامع و همه‏جانبه زندگى پيشوايان دينى (پيامبر صلى اللَّه عليه و آله و اهل بيت عليهم السلام) ، از آن رو كه به فهم درست گفتار، رفتار و موضعگيرى آنان در شرايط گوناگون مى‏انجامد ، ضرورى است ؛ زيرا نگاه تجزيه‏اى و تك‏بعدى ، از آفتِ بدفهمى مصون نيست. در نگاه جامع مى‏توان رشته پيوند حلقه‏هاى به ظاهر گسسته را پيدا كرد ، چنان كه با همين نگاه مى‏توان تعارض ظاهرى برخى سخنان و رفتارها را برطرف ساخت.
اين جامع‏نگرى ، تنها با پژوهش‏هاى علمى و روشمند در باره هر يك از اين پيشوايان ، تحقّق مى‏يابد كه لازمه آن ، حضور محقّقان با تخصّص‏هاى گوناگون در مراحل مختلف پژوهش است . به انجام رساندن چنين پژوهش‏هايى ، ساليان درازى است كه دغدغه اين جانب و همكارانم در پژوهشكده علوم و معارف حديث است.
دانش‏نامه امير المؤمنين عليه السلام كه در سال 1379 منتشر شد ،^۱ نخستين اثر از اين گونه پژوهش بود كه پس از مدّت‏ها تلاش ، به ثمر نشست و در جامعه علمى داخل و خارج كشور ، بازتاب‏هاى بسيار مثبت داشت. دومين اثر از اين مجموعه نيز كتابى است با عنوان دانش‏نامه امام حسين عليه السلام كه به لطف الهى در سال 1388 پس از سال‏ها مطالعه و تحقيق ، با همكارى جمعى از پژوهشگران پژوهشكده ، به انجام رسيد و در جاى خود ، مورد توجّه ويژه فرهيختگان و عموم خوانندگان قرار گرفت . در اين كتاب ، تلاش شده است تا زواياى مختلف زندگانى امام حسين عليه السلام (و از آن جمله حماسه تاريخ‏ساز كربلا) ، به تفصيل ، مورد بررسى و پژوهش قرار گيرد .
ناگفته پيداست كه امام حسين عليه السلام در ميان شيعيان و عموم مسلمانان و حتّى ديگر جوامع ، بيشتر با حادثه عاشورا - كه درخشان‏ترين بخش زندگى ايشان است - ، شناخته شده است . البته اگر گزارش اين بخش از زندگى ايشان با ديگر بخش‏هاى آن همراه گردد، شناخت كامل‏ترى به دست مى‏دهد. از اين رو ، تلاش شد تا در دانش‏نامه ياد شده ، تمام مقاطع زندگى امام حسين عليه السلام بازگو شود ، هر چند حساسيت و بزرگى حادثه عاشورا ايجاب مى‏كرد كه نسبت به آن مقطع ، بررسى علمى درخور انجام گيرد كه اين مهم نيز در حدّ توان ، به منصّه ظهور رسيد . اين كوشش‏ها با اين هدف سامان يافت كه بتواند تاريخ زندگى نورانى و افتخارآميز حضرت ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام و بويژه حماسه كربلا را ، هر چه كامل‏تر ، دقيق‏تر و با شيوه‏هاى علمى به خوانندگان ، منتقل نمايد .

به نمايش گذاشتن نسخه‏اى از انسان كامل و قرآن ناطق‏

واقعيت ، اين است كه امام حسين عليه السلام ، با بهره‏گيرى از فرصت گران‏قدر كربلا ، نسخه كاملى از قرآن ناطق و انسان كامل را در برابر چشم جهانيان ، به نمايش گذاشت و حماسه‏اى بى‏نظير ، پديد آورد . در اين حماسه ، انواع خصلت‏هاى والاى انسانى ، همچون : صبر و استقامت ، ايثار و از خود گذشتگى ، كرامت و عزّت نفس ، آزادى‏خواهى ، صداقت و حفظ آرامش روانى در سخت‏ترين شرايط زندگى (در برابر انواع پستى‏ها ، جنايت‏ها، قساوت‏ها و بى‏رحمى‏ها) ، به گونه‏اى جلوه يافته كه فرشتگان الهى ، شگفت‏زده شده‏اند .^۱
اين نمايش ، به قدرى صريح ، روشن ، آشكار و عمومى بود كه حتّى دشمنان امام على عليه السلام و اهل بيت عليهم السلام نيز نتوانستند آن را تحريف كنند و چهره درخشان ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام و قيام الهى او را به گونه‏اى ديگر ، جلوه دهند .

بزرگ‏ترين درس عاشورا

تاريخ عاشورا ، درس‏هاى اخلاقى ، سياسى و اجتماعى ارزنده و متنوّعى را به امّت اسلامى ، بلكه به همه آزادى‏خواهان راستين ، ارائه مى‏كند ؛ ليكن بزرگ‏ترين درس آن ، هشدار نسبت به استحاله فرهنگى و سياسى يك جامعه ارزش‏مدار است . اين درس ، خصوصاً براى ملّت ايران - كه با الهام گرفتن از فرهنگ عاشورا و رهبرى يكى از فرزندان راستين ابا عبد اللَّه الحسين عليه السلام ، امام خمينى رحمه اللَّه عليه، انقلابى را بر پايه ارزش‏هاى اسلامى پديد آوردند - ، فوق العاده مهم ، بيدار كننده و عبرت‏آموز است .
واقعيت ، اين است كه تاريخ عاشورا ، از ظرفيت بى‏بديلى در هدايت انسان‏ها و ساختن جامعه آرمانىِ انسانى و مبتنى بر ارزش‏هاى اسلامى ، برخوردار است و با توجّه به اين ظرفيت فرهنگى ، راز اين حديث نبوى گشوده مى‏گردد كه : در حسّاس‏ترين نقطه عرش الهى ، از حسين ، به عنوان «چراغ هدايت» و «كشتى نجات» ، ياد شده است . متن حديث ، چنين است :
إنَّ الحُسَينَ بنَ عَلِىٍّ عليه السلام فِى السَّماءِ أكبَرُ مِنهُ فِى الأَرضِ ؛ و إنَّهُ لَمَكتوبٌ عَن يَمينِ عَرشِاللَّهِ عزّوجل : مِصباحُ هُدىً ، و سَفينَةُ نَجاةٍ^۲ .
حسين بن على عليه السلام ، در آسمان ، مقامى برتر از زمين دارد ؛ چرا كه در سمت راست عرش الهى ، در باره او نوشته شده است : چراغ هدايت و كشتى نجات !
بى ترديد ، همه امامان اهل بيت عليهم السلام ، چراغ هدايت و كشتى نجات اند ؛ امّا ظرفيت فرهنگى تاريخ عاشورا، سبب شده است كه نام امام حسين عليه السلام بدين عنوان به ثبت برسد .
آرى ! بهره‏گيرى صحيح از اين ظرفيت مى‏تواند نه تنها ملّت‏هاى مسلمان ، بلكه جهان را از بن‏بست اجتماعى ، فرهنگى و سياسى‏اى كه امروز گرفتار آن است ، نجات دهد .
اين است راز آن همه تأكيد اهل بيت عليهم السلام بر زنده نگه داشتن عاشورا ، رفتن به كربلا و زيارت سيّد الشهدا .