درآمدى بر نقش زنان در علوم اسلامى

رشد و بالندگى زنان ، پس از بعثت رسول خدا صلى الله عليه و آله و در پرتو آيين اسلام ، جاى ترديد ندارد .
جهت گيرى كلى آيات قرآنى و سخنان و سيره پيامبر ، عامل اصلى اين حركت تكاملى به شمار مى رود . ورود زنان را به عرصه هايى كه پيش از آن سابقه نداشت ، چون تعليم و تعلّم ، بايد يكى از شواهد عينى اين بالندگى قلمداد كرد .
آشكار است كه مصدر تعليم و تعلّم و روى آوردن به دانش و معرفت ، در آن عصر ، قرآن و حديث بود و بررسى تعامل زنان با اين دو مصدر و دانش هاى مرتبط با آنها در طول تاريخ اسلام ، مى تواند اين حقيقت را بيشتر روشن سازد .
در بررسى اين تعامل ، توجّه به چند نكته ، فضاى بحث را بهتر روشن مى سازد .
يك . مسئله زن و علوم اسلامى را از دو سو مى توان بررسى كرد . يكى ، جايگاه زن در علوم اسلامى ، بدان معنا كه دانش هاى كلام ، فقه ، عرفان و . . . درباره زن چه مى گويند . دوم ، آن كه زنان در علوم اسلامى و پيدايش ، تحوّل و گسترش آن ، چه نقشى داشته اند . آنچه در اين نوشته بدان پرداخته مى شود ، امر دوم است .
دو . مراد از علوم اسلامى ، دانش هايى است كه بر محور دو منبع اصلى دين ، يعنى قرآن و سنّت ، شكل گرفته اند و به تشريح و تبيين آموزه هاى اين دو منبع مى پردازند و يا به گزارش حوادث مربوط به اسلام و پيشوايان دينى مربوط مى شوند . برپايه اين

تعريف ، علوم اسلامى در شش حوزه دسته بندى مى شود :
1 . علوم قرآن و تفسير ؛
2 . حديث و علوم حديث ؛
3 . كلام و فلسفه ؛
4 . اخلاق و عرفان ؛
5 . فقه و اصول ؛
6 . تاريخ و سيره .
سه . براى بررسى نقش زنان در پيدايش ، گسترش و تحوّل علوم اسلامى و مقايسه آن با نقش مردان ، بايد شرايط فرهنگى و اجتماعى حاكم بر گذشته را در نظر داشت تا به تحليل و ارزيابى منصفانه و واقع بينانه رسيد . اين شرايط را اين گونه مى توان ترسيم كرد :

1 . محدوديت هاى ذهنى و فرهنگى براى آموزش و كارهاى علمى زنان

روايات فراوانى دلالت دارد بر اين كه به زنان نوشتن مياموزيد و يا از قرآن تنها سوره نور را به آنها ياد دهيد . چنين رواياتى ، گذشته از صحّت و سقم آن ، در شكل گيرى ذهنيت فرهنگى مسلمانان تأثيرگذار بوده است . از سوى ديگر ، باور و تلقّى عمومى و برخى از متفكّران چنين بوده كه زن براى رفع نيازهاى جنسى مرد و يا حداكثر توليد مثل خلق شده است . اين باور و تلقى ، بر ذهنيت زنان و جامعه انسانى تأثير منفى مى گذارد و اصالت را در كاركردِ زن به همين امور تقليل مى دهد . به اين نمونه ها بنگريد :
علّامه سيد محمّدحسين تهرانى معتقد است :
وظيفه زن ، در خانه نشستن و در خانه ماندن است . سلامت و سعادت زن در اين است كه يا حامله باشد يا بچه در زير پستان خود داشته باشد . ^۱ . . . زن ، بايد مانند مرد ، پيوسته راه تقرّب بپيمايد ، و آن وقتى است كه دوش به دوش مرد نماز