مقدّمه

سخنان نورانى پيشوايان شيعه جايگاه والايى در انديشه اسلامى دارد . گردآورى و عرضه زيباى آنها به تشنگان زلال معرفت اهل بيت هميشه مورد اهتمام عالمان بوده است . نوشته هاى متعدد با دسته بندى هاى گوناگون گواه اين عرضه و تقاضاى معنوى بوده است . شيوه غالب محدثان شيعه ، ترتيب احاديث بر پايه موضوع بوده است اما گاه احاديث را به ترتيب گوينده معصوم آن نيز مرتب و عرضه كرده اند .
اگر بتوانيم مفهوم «مسند» را توسعه داده و شامل هر كتابى بدانيم كه احاديث را به ترتيب گوينده حديث ، مرتّب كرده ، آنگاه كتاب الدرّة الباهرة مانند تحف العقول و نزهة الناظر ، از معدود كتاب هاى حديثى شيعه مى باشد كه به سبك مسندى نوشته شده است .
مؤلّف كتاب ، سخنان نورانى پيشوايان را گزينش كرده و در يك مجموعه كوچك ، به ترتيب معصومان : مرتب كرده است . سخنانى كه راهگشاى زندگى و كليد كاميابى اند و به كار بستن آنها ، مى تواند مايه تكامل انسان گردد . مؤلف كتاب در گلچين كردن احاديث موفق بوده و در ناميدن كتابش به مرواريد درخشان از صدف هاى پاك محق است . مرواريدهاى گران بهايى كه به رشته كشيدن آن ها ، به محمد بن مكّى ، مشهور به شهيد اول ، منسوب و قرن ها در تاريخ فرهنگ و حديث شيعه درخشيده است . در اينجا اين انتساب را بررسى مى كنيم .

مرواريد درخشان صفحه 6

مؤلّف كتاب كيست؟

نخستين كسى كه كتاب الدّرة الباهرة را به شهيد اوّل نسبت داده ، علّامه مجلسى است . او در دو جاى بحار الأنوار ، به اين كتاب اشاره كرده و در هر دو جا با گمان و ترديد ، آن را به او نسبت داده است . در نخستين موضع ، پس از شمارش كتاب هاى متعدّد شهيد اول ، چنين مى گويد :
و گمان مى كنم كتاب الدرّة الباهرة من الأصداف الطاهرة نيز ، از آن شهيد ـ خاكش پاك باد ـ باشد و اين كتاب ، به نقل از دست خط او نزد من هست .
و در موضع دوم مى گويد :
و تأليفات شهيد ، همچون مؤلّف علامه آنها ، مشهور است ، جز كتاب الاستدراك كه من به اصل كتاب دست نيافتم و اخبارى برگرفته از آن را به خط شيخ فاضل ، محمد بن على جبعى ، يافته ام كه او مى گويد ، آنها را از دست خط شهيد ـ خدا بر درجاتش بيفزايد ـ نقل و استنساخ كرده است و نيز الدرّة الباهرة كه به شهرت كتاب هاى ديگر شهيد نيست و آن ، تنها چند سخن كوتاه از پيامبر و امامان است .
همان گونه كه علامه مجلسى مى گويد ، تنها دليل انتساب كتاب به شهيد اول ، وجود آن ميان كتاب هاى محمد بن على جبعى است كه از دستخط شهيد اول رونويسى و مجلسى؛ از آن نقل كرده است . نسخه جبعى مجموعه اى كشكول مانند از احاديث ، اشعار و حكم و امثال واز آنِ شمس الدين محمد بن على بن حسن جبعى (م 886 ه . ق) ، جدّ شيخ بهايى ، از عالمان جنوب لبنان است . بيشتر آنچه در اين كشكول آمده ، منقول از دست نوشته هاى شهيد اول است ، اما برخى از آن ها ، از كسان ديگرى است و اين موجب ترديد در انتساب الدرّة الباهرة به شهيد اوّل مى شود ، هر چند با توجه به كارهاى حديثى شهيد اوّل و قرار داشتن او در حلقه بسيارى از طريق ها و اجازات حديثى ، بسى محتمل است كه اين گلچين زيبا و گزينش