با نخبگان (خواص)

امام على عليه السلام در كلام والاى خويش، سرنوشت ابليس را گزارش مى كند كه شش هزار سال عبادت خدا مى كرد و با اشاره به جايگاه او، به نخبگانى كه سابقه درخشانى در خدمت به اسلام داشته اند، اشاره مى كند و مى آگاهاند كه مبادا به سرنوشتى مانند سرنوشت ابليس، گرفتار آيند:
فَاحذَروا عِبادَ اللّهِ عَدُوّ اللّهِ أن يُعِديَكُم بِدائِهِ وأن يَستَفِزَّكُم بِنِدائِهِ .^۱بندگان خدا! بپرهيزيد از اين كه دشمن خدا ، شما را به بيمارى خود ، مبتلا گردانَد و با بانگ خويش برانگيزد .
و آن گاه، راه رهيدن از آن سرنوشت را روشن مى كند كه بايد از تعصّب ها، گرايش هاىِ گروهى بى اساس و كينه ورزى هاى جاهلى و برترى جويى هاى بى پايه، دست بردارند:
فَأَطفِئوا ما كَمَنَ فى قُلوبِكُم مِن نيرانِ العَصَبِيَّةِ وأحقادِ الجاهِلِيَّةِ فَإِنَّما تِلكَ الحَمِيَّةُ تَكونُ فِي المُسلِمِ مِن خَطَراتِ الشَّيطانِ ونَخَواتِهِ ونَزَغاتِهِ ونَفَثاتِهِ ، وَاعتَمِدوا وَضعَ التَّذَلُّلِ عَلى رُؤوسِكُم و إلقاءَ التَّعَزُّزِ تَحتَ أقدامِكُم وخَلعَ التَّكَبُّرِ مِن أعناقِكُم .^۲پس آتش عصبيت را كه در دل هايتان نهفته است ، خاموش سازيد و كينه هاى جاهليت را براندازيد كه اين حميّت ، در مسلمان ، از آفت هاى شيطان و نخوت او و انگيزش هاى وى و افسون دميدن هاى اوست . تكيه كنيد بر نهادن فروتنى بر سرهاى خويش و دور افكندن گردنفرازى به زير پاها ، و فرود آوردن تكبّر از گردن هاتان .

بدعت هاى روا داشته شده بر سنّت را گزارش مى كند و از آنچه زمامداران پيشين، چونان ميراثى براى مردم وا نهاده اند، دردمندانه پرده برمى گيرد، با تأكيد بر اين كه ديگر از او كارى ساخته نيست؛ چرا كه اگر بر اين دگرگونى فرهنگى پاى نبندد و مبارزه با انحرافات فرهنگى را ادامه دهد، سپاه، پراكنده خواهد شد و او تنها خواهد ماند؛ تنهاىِ تنها. كلام دردگذارانه امام را بنگريد:
ولَو حَمَلتُ النّاسَ عَلى تَركِها وحَوَّلتُها إلى مَواضِعِها وإلى ما كانَت في عَهدِ رَسولِ اللّهِ صلى الله عليه و آله لَتَفَرَّقَ عَنّي جُندي حَتّى أبقى وَحدي أو قَليلٌ مِن شيعَتي .^۱اگر مردم را به كنار گذاردن سنّتشان وا دارم و سنّت ها را به جايگاه نخستين و آن گونه كه در زمان پيامبر خدا بود ، تغيير دهم ، سپاهم پراكنده شود و تنها مانم يا با گروهى اندك از پيروانم .

درد گزارى ها ، اتمام حجّت براى همگان

آنچه را امام عليه السلام اجمال در صحرا براى كميل بن زياد بيان كرد ، يعنى خيانت نخبگان و پيروى توده ها، و آنچه را در اين مورد در مجلس خاصّى ـ كه جمعى از مقرّبان و پيروان مخلص را در برداشت ـ بيان فرمود، ديگر بار در يك سخنرانى طولانى در ماه هاى آخر حكومت خود به صورت مفصّل در برابر همه مردم بازگفت و بدين گونه، حجّت را بر همگان تمام كرد .
امام عليه السلام در اين سخنرانى كه به «خطبه قاصعه» ^۲ معروف شده و پس از جنگ نهروانْ ايراد شده است، نكات بنيادى بسيار مهمّى را در چرايى و چگونگى شكست انقلاب هاى دينى قبل از اسلام، بيان كرده و آينده تاريخ اسلام را به گونه اى دقيق، پيش بينى كرده است.