شهروندان و دوستى و لطف به آنان را وارد ساز و بر آنان ، درنده اى آسيب رسان مباش كه خوردن شكارش را غنيمت داند؛ چراكه شهروندان ، دو دسته اند : دسته اى برادر دينى تواند، و دسته ديگر ، در آفرينشْ همانند تو. لغزش هايى از آنان سرى زند و عيب هايى بر آنان عارض مى گردد و خواسته يا نخواسته ، خطايى بر دستشان مى رود. پس به آنان ، از بخشش و گذشت خود ، نصيبى رسان ، چنان كه دوست مى دارى خداوند به تو از بخشش و گذشتش عطا كند؛ چه، تو بالا دستِ آنانى و حكمرانِ بر تو بالا دستِ توست ، و خدا ، بالادستِ كسى است كه تو را به ولايت رساند؛ و خداوند ، ساماندهى كارشان را از تو خواست و تو را به وسيله آنان ، آزمايش كرد؛ و خود را آماده جنگ با خدا مكن كه كيفر او را تاب نياورى و از عفو و مهربانى او بى نياز نيستى....
بدان كه هيچ چيز به خوش گمانى زمامدار به شهروند، واداركننده تر نيست از نيكى زمامدار در حقّ شهروندان و سبُك كردن هزينه ها بر آنان و آزاد گذاشتن ابراز ناخوشى از آنچه در آن زمينه ، حقّى ندارد. پس رفتار تو چنان باشد كه خوش گمانى به شهروندان را برايت فراهم سازد؛ چرا كه خوش گمانى ، رنج دراز را از تو بزدايد و سزاوارترين كس به خوش گمانى تو كسى است كه رفتار نيكت درباره اوست ، و سزاوارترين كس به بدگمانى ، كسى است كه از تو به او بدى رسيد. ^۱
[ در تحف العقول اين زيادى وجود دارد :] اين جايگاه را به سود يا زيان خود ، بشناس، تا بينايى ات در كار نيك ، بالا رود و خوش ابتلايى ات نزد عامّه افزون گردد ، علاوه بر آنچه خداوند، بدين سبب در قيامت برايت مهيّا سازد. ^۲

۳۲۰.امام على عليه السلام ـ از نامه اش به ابن عبّاس در زمانى كه كارگزار او در بصره بود ـ :بدان كه بصره، جاى فرود شيطان و محل رويش فتنه هاست. پس با مردمان آن

۳۱۶.امام على عليه السلام ـ در حكمت هاى منسوب به ايشان ـ :هرچه بر آزاده بار گردد ، آن را به دوش كشد و آن را زيادتىِ بزرگوارى خود بيند ، مگر آن كه ذرّه اى از آزادگى اش كم گردد ، كه از آن، سرْ باز مى زند و بدان پاسخ نمى گويد. ^۱

6 / 4

اهتمام به خشنود سازى مردم

۳۱۷.امام على عليه السلام ـ در عهدنامه اش به مالك اشتر ـ :بايد دوست داشتنى ترين كار نزد تو، ميانه آنها در حق باشد ، و فراخ ترين آن در عدل ، و جامع ترين آن براى خشنودى عمومى؛ چرا كه ناخشنودى عمومى ، خشنودى خواص را بى اثر سازد ، و خشم خواص با خشنودى همگانى ، بخشوده است... همانا پشتيبان دين و موجب انبوهى مسلمانان و آماده پيكار با دشمن، عامّه مردمان اند. پس بايد گرايش تو به آنان و ميلت به سوى ايشان باشد.... به درستى كه بهترين چشم روشنىِ زمامداران ، برپايى عدالت در شهرها و آشكار شدن دوستى مردم است ؛ و به درستى كه دوستى [ در ميان] آنان آشكار نگردد ، مگر آن كه دل هايشان سالم باشد. ^۲

۳۱۸.امام على عليه السلام ـ در عهدنامه اش به مالك اشتر ـ :در دايره حكومت ، مانند كسى رفتار كن كه دوست مى دارد ستايش مردم را براى خود ، ذخيره سازد و ثواب خداوند و خشنودى پيشوايش را به دست آورد. ولاقوة الاّ باللّه ! ^۳

6 / 5

مهربانى و دوستى با مردم

۳۱۹.امام على عليه السلام ـ در عهدنامه اش به مالك اشتر ـ :بر دلت مهربانى بر