مفهوم كَرَم ، در آيات و احاديث

واژه كَرَم ، در قرآن نيامده است ؛ امّا مشتقّات آن ، مانند : «كريم» ، «أكْرَمَه» ، «أكْرَمَكُم» و ... ، بيش از چهل بار در قرآن ، تكرار شده است و شايد مهم ترينِ آنها ، واژه «كريم» باشد كه از اسماى الهى است و كاربردى ترين آنها ، اين آيه است : «إِنَّ أَكْرَمَكُمْ عِندَ اللَّهِ أَتْقَاكُمْ^۱؛گرامى ترين شما نزد خداوند ، باپرواترينِ شماست» ، كه راه رسيدن به كرامت را پرهيزگارى مى داند و بس . در حقيقت ، هر كه پروا پيشه كند ، در نزد خداوند ، كريم شناخته مى شود .
معصومان عليهم السلام با بيان نمونه هاى كَرَم ، به تفسير و تبيين آن پرداخته اند . وقتى از كريم اهل بيت عليهم السلام ، امام حسن مجتبى عليه السلام ، در باره كَرَم پرسيده شد ، فرمود :
أمَّا الكَرَمُ فَالتَّبَرُّعُ بِالمَعرُوفِ وَ الإعطاءُ قَبلَ السُّؤالِ .^۲بزرگوارى ، احسان كردنِ داوطلبانه است و دَهِش پيش از خواهش .
بنا بر اين ، هر كس پيش از اظهار نياز ، حاجت مردمان را برآورده نمايد و داوطلبانه ، احسان كند ، در نزد امام مجتبى عليه السلام ، كريم شناخته مى شود .

نشانه هاى كَرَم

شناسايى نشانه ها و تبيين محدوده آن ، راهكار رسيدن به هدف است تا «ره» ، گم نشود . گريه بر فرصت هاى از دست رفته ، عشق وطن ، يادِ ياران ، خوش خويى ، فرو بُردن خشم و فرو هِشتن چشم ، نمونه هايى است كه در مكتب اهل بيت عليهم السلام به عنوان نشانه هاى كَرَم ، شناسانده شده اند . امام على عليه السلام ، در روايتى مى فرمايد :
مِن كَرَمِ المَرءِ : بُكاؤُهُ عَلى مَا مَضى مِن زَمانِهِ وَ حَنِينُهُ إلَى أوطانِهِ وَ حِفْظُهُ قَدِيمَ إخْوانِهِ .^۳

( 8 )

۰.وَ اُصُولَ الْكَرَمِ .

۰.و ريشه هاى بزرگوارى ...

توضيح واژه ها

اُصول : جمع «أصل» ، به معناى ريشه ، بُن ، شالوده ، پايه ، اساس ، بنيان . ^۱
الكَرَم : شرف ، شرافت ، بزرگوارى ، بزرگ منشى ، نيك سيرتى ؛ ^۲ در روايات ، به معناى : صفات نيك و خصلت هاى نيكو . ^۳

شرح

بُن ، اساس و ريشه هر چيزى را «اصل» آن مى گويند و از همين رو ، به چيزى كه ماهيّت اوّليه خود را تغيير نداده باشد ، اصلى و سَرِه گفته مى شود . در عبارت «وَ اُصُولَ الْكَرَم» ، «الكَرَم» به «اُصول» ، افزوده شده است و با توجّه به الف و لامى كه بر سرِ واژه «كَرَم» آمده ، نخستين برداشت پژوهشگر آن است كه اهل بيت عليهم السلام ، اساس و ريشه تمامى آن چيزى هستند كه به نام «كَرَم» شناخته مى شود .
به ديگر سخن ، اگر كَرَم ، به معناى كرامت و بزرگوارى باشد ، اساس و ريشه همه بزرگوارى ها و شرافت ها ، امامان عليهم السلام هستند ، و اگر به معناى نيك سيرتى باشد ، شالوده تمامِ نيكوسيرتان ، امامان عليهم السلام هستند . اكنون براى توضيح واژه «كَرَمَ» ، به سخنان پيشوايانى مراجعه مى كنيم كه پايه ها و اصول كَرَم و بزرگوارى معرّفى شده اند .