انسانيت . آنچه كه احاديث در تفسير اين كلمه آورده اند ، نمونه اى از اين تعريفِ فراگير ماست . در پرتو اين تعريف ، حكمت ، سه گونه مى شود : حكمت نظرى ، حكمت عملى ، و حكمت حقيقى . ^۱

الف ـ حكمت نظرى

حكمت نظرى ، مقدّمه اى علمى براى رسيدن به هدف والاى انسانيت است . از ويژگى هاى اين حكمت ، تعليم و تعلّم آن است و يكى از انگيزه هاى اساسىِ بعثت پيامبران به شمار مى رود . تمامى معارفِ اعتقادى ، اخلاقى و عملى ، در مرحله آموزش و شناخت ، «حكمت نظرى» ناميده مى شود . قرآن كريم ، پس از ارائه ره نمودهاى گوناگون در عرصه هاى اعتقادى ، اخلاقى و عملى ، همه آنها را حكمت ناميده و فرموده است :
«ذَ لِكَ مِمَّآ أَوْحَى إِلَيْكَ رَبُّكَ مِنَ الْحِكْمَةِ .^۲اين ها از حكمت هايى است كه پروردگارت به تو وحى كرده است» .

ب ـ حكمت عملى

حكمت عملى ، مقدّمه اى عملى براى رسيدن به مقام انسانيت است و در پرتو اطاعت خداوند ، تقواى ملازمت با حق ، مداراى با مردم و دورى از كبائر (گناهان بزرگ) و پرهيز از نيرنگ ، به دست مى آيد . در اين مرحله ، انسان بايد به آموزش هايى كه در حكمت نظرى فرا گرفته است ، عمل كند تا به اساس حكمت ، دست يازد . بنا بر روايتى ، امام على عليه السلام مى فرمايد :
رَأسُ الحِكمَةِ لُزومُ الحَقِّ وَ طاعَةُ المُحِقِّ .^۳اساس حكمت ، همراهى با حق و فرمان بُردن از حقدار است .

( 28 )

۰.وَ مَعادِنِ حِكْمَةِ اللّه .

۰.و معدن هاى حكمت خداوند ...

توضيح واژه ها

مَعادِن : جمع «معدن» ، به معناى مقرّ ، محلّ استقرار ، محلّ رويش ، كان . ^۱
حِكمَة : منع ، باز داشتن ، چيزى كه از جهل ، باز مى دارد ، مُتقَن ، دانش استوار . ^۲

شرح

واژه «حكمت» ، بيست بار در قرآن ، تكرار شده است و خداوند متعال ، 91 بار خود را به صفت «حكيم» ، وصف فرموده است . همچنين صفت «حكيم» ، 36 بار همراه صفت «عليم» آمده است .
اهل بيت عليهم السلام ، مظهر حكمت الهى در روى زمين اند و حكمت خداوند ، در وجود آنان ، استقرار يافته است و «مَعادنِ حِكْمَةِ اللّه » ، ناميده شده اند . معانى گونه گون حكمت ، به دو مفهوم بنيادين ، باز مى گردد : نخست ، به معناى منع ؛ و دوم ، به معناى استوارى و محكمى است .
هنگامى كه اين واژه براى دانش به كار مى رود ، مراد ، دانشِ استوارى است كه به دقايق امور مى پردازد و از هر گونه خلل و اشتباهى ، پيراسته است .

اقسام حكمت

با تأمّل در كاربردهاى قرآنى و حديثىِ حكمت ، ارتباط آن با انسان ، به دست مى آيد . حكمت ، يعنى مقدّمات علمى ، عملى و روحى براى رسيدن به هدف والاى