«يَـقَوْمِ أَوْفُواْ الْمِكْيَالَ وَالْمِيزَانَ بِالْقِسْطِ وَلَا تَبْخَسُواْ النَّاسَ أَشْيَآءَهُمْ وَ لَا تَعْثَوْاْ فِى الْأَرْضِ مُفْسِدِينَ بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ .^۱ اى قوم من ! پيمانه و ترازو را به انصاف ، تمام دهيد و از مردم ، چيزهايشان (كالاهايشان) را نكاهيد و در زمين ، به تباهكارى مكوشيد . اگر ايمان داريد ، باقى گذاشته خداوند [ از حلال ]براى شما بهتر است» .
در اين آيه ، «بقيّة اللّه » ، يعنى بر جاى مانده از مال حلال ، براى مردم نيك تر معرّفى شده است و سود عادلانه اى كه از داد و ستد حلال به دست مى آيد ، پُر بركت دانسته شده است . بنا بر اين ، مؤمنان واقعى ، كم فروشى و زياده طلبى را فرو مى گذارند و به سود عادلانه خويش ، خشنودند .

مفهوم «بقيّة اللّه » ، در احاديث

واژه «بقية اللّه » ، در متون روايى ، با نگرش به معناى لغوى آن ، به اهل بيت عليهم السلام تفسير شده است ؛ زيرا آنان ، برجاى مانده و باقى مانده حجّت هاى الهى اند . بنا بر اين تفسير ، زمين ، از حجّت و برهان ، خالى نمى مانَد . پيامبران ، دليل هاى آشكار خداوند بوده اند و با پايان پذيرفتن دوران پيامبران با رسالت يافتن پيامبر ختمى مرتبت ، اين راه به وسيله اهل بيت او ادامه مى يابد و هر يك از آن بزرگواران ، باقى مانده حجّت هاى پيشين اند و اينك ، دوازدهمين پيشواى عدالت ، امام مهدى عليه السلام ، بر جاى مانده از حجّت هاى الهى است و او همان بقية اللّه است كه در امتدادِ راه پيامبران و امامان عليهم السلام حركت مى كند .
نخستين امام برحق ، على عليه السلام ، بر پايه روايتى ، در توصيف قائم عليه السلام مى فرمايد :
بَقِيَّةٌ مِن بَقايا حُجَّتِهِ ، خَلِيفَةٌ مِن خَلائِفِ أنبِيائِهِ .^۲او باقى مانده حجّت هاى خدا و جانشينى از جانشينانِ پيامبرانِ اوست .

( 44 )

۰.وَ بَقيّة اللّه وَ خِيَرَتِهِ .

۰.و بازمانده خدا و برگزيده او ...

توضيح واژه ها

بَقيّة اللّه : بازمانده خدا ، باقى مانده خدا ، به جا مانده خدا ، نماينده خدا . ^۱
خِيَرَتِهِ : برگزيده او ، منتخب او ، گلچين او . ^۲

شرح

واژه «بقيّة» ، در صورت افزوده شدن به اسمى ديگر ، باقى مانده مضافٌ اليه خويش را معرّفى مى كند . براى نمونه ، به بازماندگان جنگ كه پس از نبردى سخت ، زنده مانده اند ، «بقية السَّيف» مى گويند . اكنون ، اضافه شدن واژه «بقية» به اسم جلاله «اللّه » را بررسى مى نماييم :
تركيب «بقية اللّه » ، برگرفته شده از آيه 86 سوره هود است :
«بَقِيَّتُ اللَّهِ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ .اگر ايمان داريد ، بازمانده خدا ، براى شما بهتر است» .
لقب «بقية اللّه » ، از القاب مشهور امام زمان عليه السلام است كه در احاديث نقل شده از اهل بيت عليهم السلام آمده و بر زبان دوستداران ايشان ، جارى است .

مفهوم «بقيّة اللّه » ، در قرآن

مفهوم «بقيّة اللّه » در قرآن ، با آنچه در «زيارت جامعه» آمده ، متفاوت است . «بقيّة اللّه » ، در سوره هود ، به معناى پرهيز از كم فروشى و بسنده كردن به مال حلال است . شعيب پيامبر ، قوم خويش را چنين نصيحت مى كند :