اعتدال دينى

تندروى و كُنْدروى ، هر دو نكوهش شده اند و ريشه هر دو جريان ، در نادانى است . سردمداران اين دو جريان ، از نادانى مردم ، سود مى جويند و آنان را به سوى خود ، فرا مى خوانند. امير مؤمنان عليه السلام ، در سخنى مى فرمايد :
لَا تَرَى الجَاهِلَ إلَا مُفْرِطا أوْ مُفَرِّطا .^۱نادان را جز افراطگر يا تفريطگر ، نخواهى يافت .
و بار ديگر ، با صراحت در سخنى فرموده است :
اليَمينُ وَالشِّمَالُ مَضَلَّةٌ ، وَ الطَّريقُ الوُسْطى هِىَ الجادَّةُ .^۲راست گرايى و چپ گرايى ، هر دو گم راه كننده است و راه نجات ، راه ميانه است.
اهل بيت عليهم السلام در گفتار و كردار خود ، اعتدال را آموزش مى دهند . آنان ، الگوهاى ماندگارى هستند كه در ميان مردم زيسته اند . عبارت «و اللّازم لَكُم لاحِق» ، نقش نجات بخش آنان را مى رساند كه همراهى با آنان ، سبب رسيدن به مقصد مى شود. امام على عليه السلام ، راه نجات از گرداب هاى ناشناخته را چشم دوختن به زندگانى اهل بيت عليهم السلام معرّفى كرده و فرموده است :
اُنظُرُوا أَهْلَ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ ، فَالْزَمُوا سَمْتَهُمْ وَ اتَّبِعُوا أثَرَهُمْ ، فَلَنْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ هُدىً وَ لَنْ يُعيدُوكُمْ فى رَدىً ، فَإنْ لَبَدُوا فَالْبُدُوا وَ إنْ نَهَضُوا فَانْهَضُواْ ، وَ لا تَسْبِقُوهُمْ فَتَضِلُّوا وَ لا تَتَأَخَّرُوا عَنْهُمْ فَتَهْلِكُوا .^۳به اهل بيت پيامبرتان بنگريد و راه و روش آنان را در پيش گيريد و پيرو ايشان باشيد ؛ زيرا كه آنان ، هرگز شما را از راه راست ، بيرون نمى برند و هيچ گاه شما را به نابودى نمى كشانند. اگر آنها نشستند، شما نيز بنشينيد و اگر برخاستند، برخيزيد و بر ايشان ، پيشى نگيريد كه گم راه مى شويد ، و از آنها عقب نمانيد كه به هلاكت مى افتيد.

كسى خواهد بود؟» .
مسلمانان گفتند: آيا وى را بكُشيم ؟
فرمود: «او را واگذاريد. زود است كه پيروانى مى يابد كه از دين ، خارج مى شوند، چنان كه تير ، از هدف در مى گذرد. خداوند، ايشان را به دست كسى مى كُشد كه محبوب ترينِ آفريدگان نزد وى پس از من است». ^۱
اين شخص ، بعدها در زمره سران خوارج قرار گرفت و در نبرد نهروان ، به دست سپاهيان امام على عليه السلام كشته شد و پيشگويى پيامبر صلى الله عليه و آله به حقيقت پيوست.
تندروى دينى ، در همه دوران ها ، توسّط گروهى از مسلمانانِ دين ناشناس ، امتداد داشته است و از كُنْدرَوى ، به مراتبْ خطرناك تر است ؛ زيرا چهره اسلام را در نزد همگان ، تخريب مى كند. جمله «فَالرّاغِبُ عَنكُم مارِق» ، به جريان تندروىِ دينى اشاره دارد كه با روى گردانى آگاهانه از تعاليم پيشوايان معصوم، از حقيقت دين ، خارج شده و دين ساختگى و ناهمگون خود را به جاى اسلام ، معرّفى مى كنند .

كُنْدروى دينى

در آخرين جمله اين قسمت از زيارت ، آمده است :
وَ المُقَصِّرُ فى حَقِّكُم زاهِق .مسامحه كنندگان در حقّ شما ، نابود شده اند.
حركت بالنده تعاليم اصلاحى اهل بيت عليهم السلام ، همواره از كوتاهى دينداران ، زيان ديده است. بسيارى از مسلمانانى كه به اسلام علاقه اى نيز داشتند ، در زمان لازم ، اين دين را يارى نكردند. براى نمونه ، مردم مدينه و كوفه كه در عاشوراى سال 61 هجرى ، امام حسين عليه السلام را يارى نكردند ، پس از چندى ، پشيمان شدند و با قيام هاى گوناگون عليه حاكمان وقت ، به مفاسد يزيد اعتراض كردند ، در حالى كه زمان يارى دين ، سپرى شده بود و حركت با تأخير آنان ، سودى نبخشيد . تاريخ اسلام ، نمونه هاى فراوانى از تعلّل مسلمانان دارد كه نتايج آن ، بسيار زيانبار بوده است .