سبکشناسي سيوطي در « اللئالي المصنوعه »
سیوطی که در زمره دانشمندان پرکار اهل سنت به شمار میرود در حوزه احادیث موضوعه با انگیزه پالایش، نقد و تلخیص کتاب الموضوعات نوشته ابن جوزی (۵۰۸ _ ۵۹۷ ﻫ ) وارد میشود. نقل طریق مؤلف منبع اصلی از ویژگیهای کار اوست که به تلخیص سند کمک کرده است. تلفیق احادیث ابواب مختلف و حذف برخی از روایات پژوهشگر را به این نتیجه میرساند که استفاده از الموضوعات آسانتر است. اعتماد سیوطی بر ذهبی و ابن حجر به رفع تهمت وضع از برخی روایات و راویان منتهی شده است. در نقد متون مورد تأیید شیعه، گاه بر آتش رد افزوده، ولی گاهی از عدم وضع برخی دفاع کرده است، اما در نسبت غلو و رفض به راویان شیعی نمیتوان تفاوتی میان سیوطی و دیگر ناقدان قائل شد.
15207
سيّدبنطاووس و حوزههاي گوناگون روايي
نوشتار حاضر به گزارش شیوه تعامل سیّد علیبنطاووس _ از دانشوران نامدار شیعه _ با روایات مرتبط با شش حوزه دعا و مستحبات، تفسیر قرآن، مناقب اهلبیت علیهم السلام ، تاریخ، فقه و احکام و کلام و عقاید میپردازد. در این سیاهه تلاش کردهایم، برخی امتیازات و فواید علمی و همچنین پارهای نکتههایی کلی را که از سبک برخورد سیّد با این روایات به دست میآید، پیش دید نهیم.
5286
بررسي رويكرد مقدس اردبيلي به اخبار و روايات سبب نزول
بيشتر روايات سبب نزول اخبار آحادند که از طريق اهل سنت وارد شدهاند. طرز نگرش شخص به مقوله روايت، به طور عام و به خبر واحد، به طور خاص، در چگونگي تعامل او با روايات و اخبار سبب نزول مدخليت تام دارد. فقيه اخباري گرچه به نقل روايات سبب نزول مبادرت شايسته ميورزد، اما به بهرهگيري از مضمون آنها چندان علاقهاي نشان نميدهد. در مقابل، فقيه اصولي برخوردي متفاوت با اين روايات دارد؛ آن گروه از اصولياني که خبر واحد را منشأ عمل ندانستهاند، کمتر به نقل روايات سبب نزول پرداختهاند و آنان که به خبر واحد عمل کردهاند، به نقل اين نوع روايات بيشتر مبادرت ورزيدهاند و بهره برداريهاي متنوعي از اين روايات در آثارشان مشاهده ميگردد. مقدس اردبيلي، فقيه اصولي، از گروه اخير است. او مانند سلف خود، شيخ طوسي به خبر واحد بها داده است و به استناد روايات سبب نزول به تأييد يا ردّ استنباطهاي فقهي، رفع ابهام از چهره برخي آيات و حتي به برداشتهاي اصولي از مضامين روايات مزبور مبادرت کرده و در هنگام ضرورت، به نقد اين روايات نيز پرداخته است.
6354
مراحل و قواعد فقه الحديث از ديدگاه مجلسي اوّل در « لوامع صاحبقراني »
محمدتقي مجلسي (م۱۰۷۰ ق)، معروف به مجلسي اول، از جمله علماي دوره صفوي است که در کتاب خود، لوامع صاحبقراني ـ که ترجمه و شرح من لايحضره الفقيه صدوق (م ۳۸۱ ق) است، به شرح احاديث و مباحث فقه الحديث پرداخته است. او در مباحث فقه الحديثي، در گام نخست براي دستيابي به متن صحيح روايات و تشخيص متن صحيح از سقيم به مباحثي چون تصحيف، تحريف و سهو نسخه برداران اشاره کرده و با ديدن نسخههاي متعدد، متن صحيح مورد نظر خود را نشان داده است. سپس در گام بعدي، به فهم متن روايات ميپردازد. او براي فهم روايات، قواعد چهارگانهاي به نامهاي فقه اللغه، تقيه، نقل به معنا و تعارض اخبار دارد. هر يک از اين قواعد در اين تحقيق تعريف و بررسي شدهاند.
مجلسي، براي شناخت معاني الفاظ حديثي در زمان استعمال به کتب لغت کهن مراجعه کرده است .همچنين وي به ريشهيابي واژهها و ذکر معناي لغوي و اصطلاحي و عرفي واژه با توجه به توضيح و تبيين ائمه در روايات ديگر دقت کرده است.
به نظر وي، تقيه يکي از مباحث مهم در فهم محتواي احاديث است و بيشتر روايات به صورت تقيه از ائمه صادر شده است. همچنين، در حل بيشتر احاديث متعارض، علم به تقيهاي بودن روايت، مشکل تعارض اخبار را حل ميکند. مجلسي معتقد است بعد از زمان تدوين وکتابت رسمي احاديث در روايات صدوق ،گاهي نقل به معنا صورت گرفته شده است. به اعتقاد وي نقل به معنا و اختصار توسط صدوق به معناي حديث لطمه وارد کرده است. مجلسي در خصوص احاديث متعارض در گام نخست، معتقد است اخبار متعارض نبايد با احاديث محکم در تعارض باشد. سپس براي حل تعارض اخبار، جمع روايات متعارض را مناسبتر از کنار زدن اين گونه روايات ميداند. اين مقاله به بحث مراحل و قواعد مجلسي در فهم متن احاديث با تکيه بر کتاب لوامع صاحبقراني پرداخته است.
13623
شانزده گواهی تدریس از علامه مجلسی
از این گواهی معلوم میشود که علامه در آخر عمر خود به تدریس بحار الانوار اشتغال داشته است: «بسم الله الرحمن الرحیم أنهاه المولی الاولی الفاضل الصالح الفالح الورع الذکی التقی مولانا محمد علی المشهدی-و فقه الله تعالی لمراضیه-سماعا و تصحیحا و ضبطا فی مجالس آخرها آخر شهرجمادی الاخرة لسة(1110)فأجزت له-کثر الله أمثاله-أن یروی عنی کل ما أخذه منی بأسانیدی المتصلة الی أرباب العصمة صلوات الله علیهم. متن گواهی «بسم الله الرحمن الرحیم و سلام علی عباده الذین اصطفی؛اما بعد:فقد قرأ علی المولی الفاضل التقیالالمعی الاخ فی الله المحبوب لوجه الله مولانا ابن علی وفقه الله تعالی لمراضیه،سماعا فی أدعیةالصحیة السجادیة مع ما ألحق بها،صلوات الله علی من ألهمها،فی مجالس آخرها أواسط شهر اللهالمکرم من شهور سنة[اثنتین]و سبعین و ألفو أجزت له زید توفیقه أن یرویها عنی مع سائر ما سمعهمنی بأسانیدی المتصلة الی أرباب العصمة صلوات الله علیهم و کتب بیمناه الداثرة أفقر عباد الله محمد باقر بن محمد تقی عفی عنهما بالنبی و آله المطهرین، حامدا مصلیا مسلما. چند گواهی از علامه مجلسی به وی تاکنون شناسایی شده، بدین ترتیب: گواهی اول به بهاء الدین محمد جیلی متن درسی: تهذیب الاحکام تاریخ پایان درس: اواسط ذی قعده 1072 ق محل تحریر گواهی: اواخر کتاب الصلاۀ تهذیب الاحکام ضمیمه گواهی: اجازه به شاگرد متن گواهی «بسم الله الرحمن الرحیم أنهاه المولی الفاضل الکامل الورع الذکی الشیخ بهاء الدین محمد الجیلی أیده الله تعالی، سماعا و تحقیقا و ضبطا فی مجالس آخرها أواسط شهر ذی القعدة الحرام السنة اثنتین و سبعین و ألف."
1961
سيد عبد الله شبر در نزاع اصولی و اخباری
يکي از جريانهايي که پس از دورهاي رکود، از اوايل سده يازدهم در لباسي تازه رونق يافت؛ جريان اهل حديث بود. اين جريان که با اجتهاد و انحصار برداشتها در سبک و سياقهاي سنتي مجتهدان مخالفت داشت، به تدريج طرفداراني جدي پيدا نمود؛ اما با روي کار آمدن مکتب اصولي وحيد بهبهاني(م۱۲۰۵ق) با شکست مواجه گرديد و از محافل علمي شيعه رخت بر بست. يکي از دانشمنداني که در دوره نزاع ميان اصولي و اخباري ميزيست، سيد عبدالله شبر(م۱۲۴۲ق) از محدثان پرکار اماميه است که صاحب آثار متعددي با رويکرد حديثي است. جايگاه اين دانشمند بزرگ در نزاع ميان اصولي و اخباري موضوعي است که در اين مقاله بررسي ميشود.
13008
نوادر حکيم ميرداماد در علم الحديث
ميرداماد، حکيم مشهور دوره صفويه و بعد از آن، علاوه بر تدريس علوم عقلي و تخصّص در آن، در علوم نقلي، همانند فقه و حديث، درايه و رجال نيز صاحب نظر و داراي تصنيفاتي است. کتابها، رسائل و حواشي او در فقه و حديث و تفسير _ که افزون بر چهل اثر از هفتاد و سه اثر وي است _ نشان از توجه وي به نقليات در کنار آثار عميق فلسفي وي دارد. در اين نوشتار نوادري از آراي ميرداماد گردآوري شده و ضمن آن، علل نوادر با بيان نظريه تعديل راويان توضيح داده ميشود؛ نظريهاي که تأثير خود را در همه آثار فقهي و حديثي ميرداماد گذاشته است. عدم ارسال و ضعف بسياري از روايات، عدم دلالت جهالت راوي در ارسال سند، الحاق حديث مضطرب احياناً بر مزيد در اسناد، عدم تقديم جرح به تعديل هنگام تعارض جرح و تعديل، قبول خبر واحد و ... همه از آثار نظريه فوق است. مبناي نظريه تعديل راويان، اصل صحت در فعل مسلم است. در اين مقاله ضمن اثبات نظريه فوق، به دو پرسش نيز پاسخ ميدهيم: اول، آيا أصالة الصحة در فعل مسلم شامل قول و احياناً اعتقاد هم خواهد شد؟ دوم، آيا از صحت قول ميتوان توثيق مخبر را نيز نتيجه گرفت؟ همچنين، بيان اين نکته ضروري است که نظريات نادر ميرداماد در تقابل با شهرت قبل از او و احياناً زمان خود، اوست.
7762
قرينههای سندی نگارش روضة الکافی به دست کلينی
کتاب گرانسنگ الکافی، نوشته مرحوم ثقة الاسلام کلينی در چاپ و نمود امروزين خود، سه بخش و هشت جلد است؛ دو جلد نخستش، اصول الکافی، پنج جلد بعدی اش فروع الکافی و جلد پايانی اش، گاهی همچنان، فروع الکافی و گاهي روضة الکافی ناميده می شود.
درباره نگارش اين جلد پايانی به دست آن محدث امامی مذهب، سخنی که چون جايگاهی در گوشها و جايی در دلها نيافت، چند سده پيش از اين، بر زبان يک يا دو تن آمده است که اين نوشتار کوتاه دامان، در پی سست نشان دادنش از يک نگاه، از ميان چندين و چند نگاه رهگشا و پاسخ دهنده است.
ما در اين نوشته، می خواهيم با رويارو کردن روضة الکافی با هفت جلد ديگر کتاب الکافی، رويکرد يگانه کلينی را در اسناد احاديث اين مجموعه هشت جلدی و نادرستی ادعای نگارش کتاب روضة الكافی را به دست کس يا کسانی، جز اين محدث فرهيخته و پيشتاز، نشان دهيم.
9378
ديدگاههای استاد محمد باقر بهبودی در گزينش احاديث صحيح
استاد بهبودی يکی از دانشمندان عصر حاضر در عرصه علوم قرآن، تاريخ اسلام و حديث است. ترجمه کتب اربعه حديثی شيعه، شرح و انتخاب روايات صحيح آن، در قالب گزيده کتب اربعه يا صحاح کتب اربعه، از آثار مهم وی به شمار می رود. اين مقاله برای شناخت روش او در انتخاب روايات صحيح، به مطالعه ديدگاههای وی، از رهگذر آثار ديگرش از جمله علل الحديث، معرفة الحديث و مقالات پراکنده او در مجلات مختلف می پردازد.
19434
روش فيض کاشانی در شرح احاديث غير فقهی بر اساس کتاب الوافی
روش شناسی، يکی از بايستههای پژوهش حديثی است. الوافی، نوشته فيض کاشانی، از جوامع روايی متأخر شيعه محسوب می شود. فيض در اين کتاب، بر برخی از روايات تعليقاتی نگاشته است. اين تعليقات و شرح برخی از احاديث متأثر از گرايشهای فکری اوست. در اين مقاله بيان می گردد که فيض كاشانی در مباحث فقهی، دارای گرايش اخباری معتدل است؛ اما وی در برخورد با احاديث غير فقهی به تفسير و يا تأويل دست می يازد.
در تاريخ حديث شيعه، روايات فقهی، بيش از ساير روايات، مورد توجه پژوهشگران واقع شده است. از اين رو، در اين مقاله، احاديث غير فقهی مورد توجه قرار گرفته است تا نمايانگر انديشه فيض و خاستگاه حکمی ـ عرفانی وی باشد.
9640