فصل چهارم: راه هاى شناخت خدا
4 / 1
خودشناسى
قرآن
«و در زمين ، نشانه هايى براى اهل يقين است و در خودتان . آيا نمى بينيد؟» .
حديث
۸۳.امام صادق عليه السلامـ در باره اين سخن خداوند پاك كه :«و در خودتان ، آيا نمى بينيد؟»ـ :او تو را شنوا و بينا آفريد . خشمگين مى شوى و خرسند مى گردى ، و گرسنه مى شوى و سير مى شوى ، و همه اينها از نشانه هاى [وجود] خداوند متعال است .
۸۴.التوحيدـ به نقل از هشام بن سالم۱ـ :نزد محمّد بن نعمان اَحوَل بودم كه مردى برخاست و گفت : پروردگارت را به چه شناختى؟
گفت : با توفيق و ارشاد و شناساندن و راه نمايى خود او .
من از نزد او بيرون آمدم و به هشام بن حكم برخوردم . به او گفتم : اگر كسى از من بپرسد : «پروردگارت را به چه شناختى؟» ، به او چه جواب دهم؟
گفت : اگر كسى پرسيد : «پروردگارت را به چه شناختى؟» ، مى گويى : خداوند عز و جلرا با [شناختنِ] خودم شناختم ؛ چرا كه ، خودم ، نزديك ترينِ چيزها به خودم هستم . توضيح ، آن كه : من خويشتن را داراى پاره هاى فراهم آمده و اجزاى به هم پيوسته مى يابم ؛ تركيبى نمايان و ساختارى روشن دارم ؛ بر پايه انواع طرّاحى ها و صورتبندى ها ساخته شده ام ؛ پيوسته از كاستى به فزونى و بعد ، از فزونى به كاستى مى روم ؛ از حواسّ گوناگون و اندام هاى مختلف ، از : چشم و گوش و بويايى و چشايى و بساوايى ، برخوردارم ؛ بر ناتوانى و كاستى و خوارى سرشته شده ام ؛ هيچ يك از اين حواس ، موردِ [حسّ] ديگرى را ادراك نمى كند و توانايى اين كار را هم ندارد ؛ از جلب منافع براى آنها و دفع ضرر از آنها ناتوان است . و از نظر عقلى ، محال است كه فراهم آمده اى بدون فراهم آورنده ، و تشكيل صورتى ، بدون صورتگر باشد . پس دانستم كه مرا آفريدگارى است كه خلقم كرده و صورتگرى است كه شكل و صورتم بخشيده است و با من ، از هر جهت ، متفاوت است . خداوند عز و جل مى فرمايد : «و در خودتان . آيا نمى بينيد؟» .
1.اين سخن هرچند از پيامبر صلى الله عليه و آله يا اهل بيت عليهم السلام نيست ، امّا از هشام بن حكم است و وى ، از بزرگان اصحاب امام صادق عليه السلام بوده و در علم «كلام» بر همه ياران امام عليه السلام برترى داشته است . بنا بر اين ، به احتمال قوى ، اين سخن ، مورد تأييد امام عليه السلام بوده است . از همين رو ، ما نيز آن را در اين جا آورديم .
