مقدّمات استدلال را به اختصار و به روشنى بيان كرده است و ما آن را به عنوان نمونه اى از معجزات علمى قرآن مى آوريم. خداوند سبحان فرموده است :
«إن يَتَّبِعُونَ إلاَّ الظَّنَّ وَ مَا تَهْوَى الْأَنفُسُ .۱[آنان] از جز گمان و آنچه دلخواهشان است ، پيروى نمى كنند» .
يعنى خطاى انسان در عقايد و آرايَش ، از دو عامل نشئت مى گيرد : پيروى از گمان و تمايلات نفسانى. البته در احاديث ، موارد ديگرى نيز به عنوان لغزشگاه انديشه ، گزارش شده است (مانند : تعصّب ، تقليد ، خودرأيى يا استبداد ، و لجاجت) ؛ ليكن همه آنها به هواى نفسانى باز مى گردد و به عبارت ديگر ، آنچه در اين زمينه در احاديث آمده ، در حقيقت تفسير آيه بالاست.
با اين مقدّمه ، اينك مهم ترين موانع پالايش عقيده را بر پايه قرآن و احاديث بر مى شمريم. اين موانع ـ چنان كه اشاره شد ـ عبارت اند از :
1. گمان ، 2. تمايلات نفسانى ، 3. تعصّب ، 4. تقليد ، 5 . استبداد (خودرأيى) ، 6. لجاجت.
1 . گمان
گمان ، از خطرناك ترين عواملى است كه انديشه بسيارى را در جهان به سمت باورهاى باطل و نادرست مى كشاند. نخستين سفارش قرآن كريم براى پالايش عقيده ، پرهيز از اعتماد به گمان است. قرآن به پيروان خود تأكيد مى ورزد كه عقايد و آراى خويش را بر ستون گمان و شك بنا نكنند و در برابر آنچه درستى اش روشن نيست ، تسليم نگردند. خداوند عز و جل به صراحت مى فرمايد :
