«أَحَسِبَ النَّاسُ أَن يُتْرَكُواْ أَن يَقُولُواْ ءَامَنَّا وَ هُمْ لَا يُفْتَنُونَ * وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللَّهُ الَّذِينَ صَدَقُواْ وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكَاذِبِينَ .^۱
آيا مردم پنداشتند كه تا گفتند: «ايمان آورديم» ، رها مى شوند و آزمايش نمى گردند ؟ و به يقين، كسانى را كه پيش از اينان بودند، آزموديم ، تا خدا آنان را كه راست گفته اند، معلوم دارد و دروغگويان را نيز معلوم دارد» .
البتّه امتحان همگان ، در يك سطح و همسان نيست ؛ بلكه آزمون هر كس، در خور امكانات و استعدادهاى اوست و از اين رو، امتحان انبياى الهى و انسان هاى برجسته، از ديگران دشوارتر است ، چنان كه در حديثى، از امام صادق عليه السلام آمده :
إنَّ أشَدَّ النّاسِ بَلاءً الأَنبِياءُ ، ثُمَّ الَّذينَ يَلونَهُم ، ثُمَّ الَّذينَ يَلونَهُم ، ثُمَّ الَّذينَ يَلونَهُم .^۲
پر رنج و بلاترين مردمان ، پيامبران اند ، سپس پيروان آنها ، سپس پيروان پيروان آنها ، بعد پيروانِ پيروانِ پيروانِ آنها .

آزمايش شدن به وسيله «خير» و «شر»

يكى از نكاتى كه در شناخت سنّت آزمون، بسيار قابل توجّه و تأمّل است، اين است كه اين سنّت ، بر اساس حكمت بالغه خداوند ، از دو طريق ، اجرا مى گردد كه در نگاه ابتدايى، يكى خير و زيبا ، و ديگرى شر و نازيباست. به اين آيات توجّه فرماييد :
«وَ نَبْلُوكُم بِالشَّرِّ وَ الْخَيْرِ فِتْنَةً وَ إِلَيْنَا تُرْجَعُونَ . ³
و ما شما را از راه آزمايش به بد و نيك مى آزماييم و به سوى ما باز گردانيده مى شويد» .