حقوق متقابل بيعت كننده و بيعت پذير

با تأمّل در آيات و احاديثى كه در باره بيعت است، مى توان گفت بيعت با رهبر ، از نگاه اسلام، در واقع، انشاى نوعى معامله و قراردادى شرعى است كه بيعت كننده متعهّد مى شود در برابر تأمين نيازهاى مادّى و معنوى او توسّط رهبر ، تا پاى جان، در راه اجراى خواست هاى رهبر ، از وى اطاعت نمايد . اين حقوق متقابل، به صراحت در احاديث اسلامى مورد تأكيد قرار گرفته اند. ^۱ در حديثى آمده كه امام على عليه السلام در باره حقوق متقابل امام و امّت مى فرمايد :
أيُّهَا النّاسُ ! إنَّ لى عَلَيكُم حَقّا وَ لَكُم عَلَىَّ حَقٌّ ؛ فَأَمّا حَقُّكُم عَلَىَّ فَالنَّصيحَةُ لَكُم ، وَ تَوفيرُ فَيئِكُم عَلَيكُم ، وَ تَعليمُكُم كَيلا تَجهَلوا ، وَ تَأديبُكُم كَيما تَعلَموا . وَ أمَّا حَقّى عَلَيكُم فَالوَفاءُ بِالبَيَعةِ ، وَ النَّصيحَةُ فِى المَشهَدِ وَ المَغيبِ ، وَ الإِجابَةُ حينَ أدعوكُم ، وَ الطّاعَةُ حينَ آمُرُكُم .^۲
اى مردم! مرا بر شما حقّى است و شما را نيز بر من حقّى . حقّ شما بر من، اين است كه خيرخواه و راه نماى شما باشم ، و غنايم [و بيت المال] شما را به عدالت ميانتان قسمت كنم ، و به شما علم و معرفت آموزم تا در جهل باقى نمانيد ، و تربيتتان كنم تا دانا و فرهيخته شويد ، و حقّ من بر شما نيز اين است كه به بيعت وفادار باشيد ، و در حضور و غياب [من ]با من يك دل و يك رنگ باشيد ، و هر گاه شما را [به جهاد ]فرا مى خوانم، اجابت كنيد ، و آن گاه كه فرمانتان مى دهم ، فرمان بريد .

نقش بيعت در عصر پيامبر صلى الله عليه و آله يا امامان اهل بيت عليهم السلام

بر پايه مبانى اعتقادى پيروان اهل بيت عليهم السلام ، ولايت سياسى پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان عليهم السلام در مقام ثبوت، نيازى به بيعت ندارد؛ ولى در مقام اثبات و ايجاد توان و قدرت اجرايى، نيازمند بيعت يا رأى مردم است .