سير تاريخى توحيد مصاحف‏

به نظر مى‏رسد كه ارائه ديدگاهى قطعى در موضوع جمع قرآن ، به دليل متناقض بودن روايات ، ممكن نباشد . با اين حال ، با نگاهى جامع به مجموع روايات و گزارش‏هاى تاريخى مى‏توان گفت كه جمع قرآن ، در سه مرحله اتّفاق افتاده است:
1. جمع‏آورى قرآن در زمان پيامبر صلى اللَّه عليه و آله: در اين دوره ، قرآن در مدت 23 سال به صورت پراكنده نازل مى‏شد و پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله آن را با آرامى بر مسلمانان مى‏خواند و آنها آن را به حافظه مى‏سپردند. افزون بر اين ، پيامبر خدا صلى اللَّه عليه و آله براى نوشتن وحى قرآن ، شتاب مى‏كرد و به محض نزول هر آيه‏اى ، به كاتبان وحى فرمان مى‏داد آن را در جايگاهش قرار دهند و كتابت قرآن ، خيلى زود در همان دوران مكّه آغاز شد. ^۱ به گزارش بخارى از بَراء، هنگام نزول آيه (لا يسْتَوِى القَاعِدُونَ مِنَ اَلمُؤْمنينَ) ، ^۲ پيامبر صلى اللَّه عليه و آله زيد را فراخواند و فرمود كتف و دوات بياورد تا آن را بنويسد. ^۳ پس كاتبان وحى، آنچه را بر پيامبر صلى اللَّه عليه و آله نازل شده بود ، در نوشت‏افزارهاى مختلف، نوشتند و زمانى كه وحى كامل شد و رحلت آن حضرت فرا رسيد ، همه قرآن در پيش روى آن حضرت و با نظارت كامل ايشان در صحيفه‏هايى متعدد نگاشته شده بود؛ ولى در يك مصحف ، ميان دوجلد ، گردآورى نشده بود. ^۴
2. جمع‏آورى قرآن در زمان ابو بكر: وى صحيفه‏هاى پيش‏گفته قرآن را در يك مصحف ، جمع كرد و اين نخستين مصحف رسمى بود كه دستگاه خلافت ، آن را تدوين كرد و گر نه پيش از اين برخى از صحابه از جمله امير مؤمنان عليه السلام و ابن