پژوهشى در باره خشوع و حضور قلب در نماز - صفحه 4

الخُشوعُ فِى القَلبِ ، وَ أن تُلينَ كِتفَكَ لِلمَرءِ المُسلِمِ ، وَ أن لا تَلتَفِتَ فى صَلاتِكَ .۱ منظور ، فروتنى در دل است و اين كه براى مسلمانان فروتن و نرم باشى و در نماز به اين سو و آن سو رو نكنى .
و در برخى از احاديث ، «خشوع» در فروتنى مطلق و با همه وجود در برابر آفريدگار به كار رفته است ، مانند آنچه در دعاى ركوع از امام باقر عليه السلام نقل شده كه مى‏فرمايد:
اللَّهُمَّ ... خَشَعَ لَكَ قَلبى وَ سَمعى وَ بَصَرى وَ شَعرى وَ بَشَرى وَ لَحمى وَ دَمى وَ مُخّى وَ عِظامى وَ عَصَبى وَ ما أقَلَّتهُ قَدَماىَ غَيرَ مُستَنكِفٍ ولا مُستَكبِرٍ ولا مُستَحسِرٍ .۲پروردگار من ... دل و چشم و گوش و مو و پوست و گوشت و خون و مغز و استخوان‏ها و رگ و پى‏ام ، و آنچه پاهايم حمل مى‏كنند در برابر تو فروتن اند ، بى هيچ امتناع و سركشى و درماندگى .

خشوع مطلوب در نماز

نكته قابل توجّه در تفسير خشوع، اين است كه هر چند از نظر قرآن و حديث، خشوع شامل فروتنى ظاهر و باطن مى‏گردد، ليكن ترديدى نيست كه مطلوب اصلى، خشوع قلبى و باطنى است؛ زيرا در صورتى كه اين معنا تحقّق يابد، خشوع ظاهرى به دنبال آن خود به خود حاصل مى‏شود، چنان كه از امام على عليه السلام روايت شده كه فرمود:
مَن خَشَعَ قَلبُهُ للَّهِ‏ِ عزّ وجلّ خَشَعَت جَوارِحُهُ فَلا يَعبَثُ بِشَى‏ءٍ .۳اگر كسى دلش براى خداى عزّ وجلّ فروتن باشد، اندامش نيز فروتن مى‏شوند و با چيزى بازى نمى‏كند .

1.ر . ك : ح ۴۰۴ .

2.ر . ك : ح ۵۸۱ .

3.ر . ك : ح ۴۲۸ .

صفحه از 10