چهار . حفظ توازن محيط
در برخى از متون اسلامى ، توسعه اقتصادى در خلال مفاهيمى چون«بركت هاى آسمان و زمين»۱ ، «باغ ها و جوى ها»۲ ، و «آبادانى زمين»۳ بيان شده است . ممكن است يكى از مدلول هاى اين عبارات آن باشد كه حفظ توازن محيط از برجسته ترين ويژگى هاى فرايند توسعه در اسلام است .
در اسلام ، به درختكارى و آباد سازى زمين و كاشت درخت بسيار اهمّيّت داده شده ، تا آن جا كه از پيامبر صلى الله عليه و آله روايت گشته است:
«إن قامَتِ السّاعَةُ وفي يَدِ أحَدِكُم فَسيلَةٌ، فإِنِ استَطاعَ أن لا يَقومَ حَتّى يَغرِسَها فَليَغرِسها ۴ ؛
هر گاه ، يكى از شما را هنگامه قيامت فرا رسد و در دستش قلمه درختى باشد ، اگر برايش ممكن است ، پيش از برخاستن ، بايد آن را بكارد» .
بدين سان ، در ديدگاه اسلامى ، هر گونه عمل منتهى به تخريب محيط و زيان زننده به تداوم و شكوفايى توسعه و آسيب رسان به سلامت انسان ، در مسير توسعه و نظام هاى آن ، مردود شمرده شده است ۵ .
1.«و اگر مردم آبادى ها ايمان آورده و پرهيزگارى كرده بودند ، هر آينه بركت ها از آسمان و زمين بر آنان مى گشاديم»(سوره اعراف ، آيه ۹۶).
2.«تا آسمان را بر شما بارنده فرستد * و شما را به مال ها و پسران يارى كند و به شما بوستان ها دهد و برايتان جوى ها پديد آورد» (سوره نوح ، آيه ۱۱ و ۱۲).
3.بنگريد به: دانش نامه اميرالمؤمنين ، ج ۴ ، سياست هاى اقتصادى ، ص ۲۱۱: «آبادانى شهرها».
4.ميزان الحكمة ، ج ۶ ، ص ۲۶۷۱ ، ح ۹۱۴۰ ؛ كنز العمّال ، ج ۳ ، ص ۸۹۲ ، ح ۹۰۵۶ . نيز بنگريد به: ميزان الحكمة ، «شجر ـ زرع».
5.بر آگاهان و اهل فن پوشيده نيست كه ادلّه اين ادّعا در همين ها منحصر نيست . براى مثال ، اسلام ، زياده روى در مصرف منابع طبيعى را مصداق اسراف و ضايع ساختن ثروت دانسته و از آن بسيار نهى فرموده ، همان گونه كه هر نوع بهره ورى از منابع طبيعى را كه به تخريب محيط و آسيب رسانى به سلامت انسان بينجامد ، بر طبق قاعده «لا ضرر» ، ممنوع شمرده است.
