5 / 3 . صِفاتُ العُقَلاءِ

۲۹.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :صِفَةُ العاقِلِ أن يَحلُمَ عَمَّن جَهِلَ عَلَيهِ ، ويَتَجاوَزَ عَمَّن ظَلَمَهُ ، ويَتَواضَعَ لِمَن هُوَ دونَهُ ، ويُسابِقَ مَن فَوقَهُ في طَلَبِ البِرِّ ، وإذا أرادَ أن يَتَكَلَّمَ تَدَبَّرَ فَإِن كانَ خَيرًا تَكَلَّمَ فَغَنِمَ ، وإن كانَ شَرًّا سَكَتَ فَسَلِمَ ، وإذا عَرَضَت لَهُ فِتنَةٌ استَعصَمَ بِاللّهِ وأمسَكَ يَدَهُ ولِسانَهُ ، وإذا رَأى فَضيلَةً انتَهَزَ بِها ، لا يُفارِقُهُ الحَياءُ ، ولا يَبدو مِنهُ الحِرصُ ، فَتِلكَ عَشرُ خِصالٍ يُعرَفُ بِهَا العاقِلُ. ^۱

5 / 4 . أعقَلُ النّاسِ

۳۰.رسول اللّه صلى الله عليه و آله :أكمَلُ النّاسِ عَقلًا أخوَفُهُم لِلّهِ وأطوَعُهُم لَهُ. ^۲

۳۱.عنه صلى الله عليه و آله :أعقَلُ النّاسِ أشَدُّهُم مُداراةً لِلنّاسِ. ^۳

5 / 5 . ما يَجِبُ عَلَى العاقِلِ

الكتاب

« قُل لَا يَسْتَوِى الْخَبِيثُ وَالطَّيِّبُ وَلَوْ أَعْجَبَكَ كَثْرَةُ الْخَبِيثِ فَاتَّقُواْ اللَّهَ يَـأُوْلِى الْأَلْبَـبِ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ » . ^۴

الحديث

۳۲.تحف العقول :قالَ [رَسولُ اللّهِ] صلى الله عليه و آله : أربَعَةٌ تَلزَمُ كُلَّ ذي حِجًى وعَقلٍ مِن اُمَّتي .
قيلَ : يا رَسولَ اللّهِ ، ما هُنَّ ؟
قالَ : اِستِماعُ العِلمِ ، وحِفظُهُ ، ونَشرُهُ ، وَالعَمَلُ بِهِ. ^۵

5 / 3 . ويژگى هاى عاقلان

۲۹.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :ويژگى خردمند ، آن است كه در برابر حماقت نادان ، بردبارى مى كند ؛ از آن كه بر او ستم كرده ، مى گذرد ؛ نسبت به زيردستان ، فروتنى مى نمايد ؛ با بالادستان ، در جستجوى خوبى ، رقابت مى ورزد ؛ هر گاه خواست سخن بگويد ، مى انديشد تا اگر خوب بود ، بر زبان آورَد و بهره جويد و اگر بد بود ، سكوت كند و سالم بماند ؛ اگر لغزشگاهى برايش پيش آمد ، از خداوند ، سلامت مى طلبد و دست و زبان خود را نگه مى دارد ؛ اگر فضيلتى ديد ، به سرعت از آن بهره مى گيرد ؛ حيا از او جدا نمى شود و آزمندى از او آشكار نمى گردد . اينها ويژگى هاى دهگانه اى هستند كه خردمند ، با آنها شناخته مى شود .

5 / 4 . عاقل ترينِ مردم

۳۰.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :كامل ترينِ مردم در خرد ، كسى است كه از خداوند ، بيشتر هراس دارد و از او بيشتر اطاعت مى كند .

۳۱.پيامبر خدا صلى الله عليه و آله :خردمندترينِ مردم ، كسى است كه بيشتر با مردم مدارا كند .

5 / 5 . آنچه بر عاقل ، واجب است

قرآن

«بگو: پليد و پاك ، يكسان نيستند، هر چند كثرت پليد[ ها ]تو را به شگفت آوَرَد. پس ـ اى خردمندان ـ از خدا پروا كنيد . باشد كه رستگار شويد» .

حديث

۳۲.تحف العقول :پيامبر صلى الله عليه و آله فرمود : «چهار چيز بر هر هوشيار و خردمندى از امّت من ، واجب است» .
گفته شد : اى پيامبر خدا ! آن چهار چيز ، كدام اند ؟
فرمود : «شنيدن دانش ، نگهدارى آن ، نشر آن و عمل بِدان» .