نيز سياهه‏اى نيست كه به قصد «مسئله سازى كاذب» برآمده باشد؛ بلكه فهرستى است فرآورده «مسئله‏يابى مبتنى بر واقعيّت» كه براى تبيين صواب از خطا فراهم آمده است. نتيجه اصلى چنين فهرستى، بازنگرى مطالعات پيشين است نه با نگاهى تحقيقىِ محض ـ كه فارغ از فايده و ثمره آن در صحنه عمل باشد بل با نگاه پژوهشى كاربردى كه اين علم را در عمل بجويد و با ديدى عمل‏گرايانه بدان بنگرد و تحقيق موضوع را مقدّمه تحقّق اصول آن بداند.
پيشينه اختلاف در فهم معناى امامت و گستره آن، به زمان حضور امامان معصوم عليهم ‏السلام مى‏رسد. ريشه اختلاف از ديرزمان، همان بوده كه اكنون هست. منشأ اختلاف «سخن گفتنِ كسانى است كه علم كامل ندارند» چنان كه در بيان امام معصوم عليه ‏السلام آمده است. ^۱ بدين رو، نه تنها در زمان غيبت امام عليه ‏السلام كه در زمان حضور معصومان عليهم ‏السلام نيز، آنان كه بدون رجوع به آن بزرگواران و بدون آنكه شناخت آن مقام را از «صاحب آن مقام» بخواهند در باب امامت سخن مى‏گفتند، به اختلاف مى‏افتادند.
در اين ميان، معدود كلماتى كه در باب توصيف شأن و مقام امامت، از زبان امامان معصوم عليهم ‏السلام در اختيار داريم، به يُمن توجّه معدود افرادى است كه به اين حقيقت متفطّن شدند كه: «وصف خورشيد را تنها از زبان خورشيد بايد شنيد و بس». در اين مجال كوتاه به چند نمونه اشاره مى‏شود:
جابربن يزيد جعفى در محضر حضرت باقر العلوم عليه ‏السلام از اختلاف مردم شكايت مى كند كه جانِ او را سوزانده است. گر چه موضوع اختلاف در اين جمله بيان نشده، ولى به قرينه اينكه امام باقر عليه ‏السلام در جواب او، متن كامل «خطبة الوسيلة» را از امام اميرالمؤمنين عليه ‏السلام نقل مى‏كند، احتمالاً امامت، يكى از موضوعهاى مورد اختلاف بوده است. (نك: روضه كافى، حديث 4)
عبدالعزيزبن مسلم، صحنه‏اى را گزارش مى‏دهد كه در مسجد جامع مرو، گروههاى مردمان گرد هم آمده بودند و در مورد امامت و اختلاف در مفهوم آن با هم

سياسى و اجتماعى، در نشيب و فراز سده‏هاى دراز در گذشته و حال، نيست.
امامت، در حدّى نيست كه دستيابى به اوج آن، در توان بشر ـ بر مبناى تئوريهاى ساخته و پرداخته دستان هنرمند فرضيّه و آزمون و ابطال ـ باشد.
امامت، حقيقتى جدا از رسالت و با درون مايه‏اى دور از نبوّت و روحى بيگانه با سفارت سفيران بارگاه وحى، نيست.
امامت، نظامى جدا از توحيد يا مقابل و متضادّ و مواجه با حقايق توحيدى نيست.
امامت، نظريّه‏اى براى افتراق امّت به چند گروه و در پى آن، دست مايه‏اى براى نزاعهاى فرقه‏اى يا وسيله‏اى براى احياى تعصّبهاى كور جاهلى يا محورى براى بحثهاى كلامى مجرّد و انتزاعى ميان متكلّمان هفتاد و دو ملّت، نيست.
امامت، موضوعى براى سياه كردن برگه‏هاى كاغذ يا تباه كردن لحظه‏هاى بيش‏بهاى عمرِ نويسنده و خواننده يا سرگرم ساختن گوينده و شنونده نيست.
امامت، دكّانى براى شيّادى و خرافه‏پرستى و قصّه‏سازى و كرامت‏پردازى رياست‏طلبان نيست.
امامت، بحثى نظرى محض و بى‏توجّه به جنبه‏هاى عمل و كاربرد در زندگى و تعالى انسان نيست.
امامت، شعرى بى‏روح، برآمده از جوشش درونى شاعران يا شعارى به دور از شعور بر زبان سياست‏ورزان يا كلامى خوش‏نما و بى‏مبنا و برساخته سخنوران نيست.
امامت، فرعى زايد بر اصل يا كلامى جداشدنى از دين يا آرايه‏اى افزوده بر پيكر ايمان نيست.
امامت، تأويلى از دين نيست كه با ظاهر و تنزيل دين منافات داشته باشد و راه را بر سلسله‏هاى خانقاهى و مانند آنها بگشايد.
اين فهرست ـ با آنكه برآمده سالها خواندن و شنيدن و ديدن و پژوهش و گفت و شنود است ـ كامل نيست و با ژرف‏انديشى، همچنان مى‏توان به بندهاى آن افزود.