درازمدت است كه برخلاف توليد صنعتى، بلافاصله پس از تكميل پروژه به بهره‏بردارى نمى‏رسد. اساساً واژه «فرهنگ» - و معادل انگليسى آن Culture - از برخى عمليات كشاورزى مشتّق شده، كه هم «دراز مدّت بودن» را مى‏رساند و هم ضرورت اهتمامِ مداوم به آن را؛ همان‏گونه كه يك باغبان به درختان يك باغ مى‏پردازد و عمر بر سر آنها مى‏نهد. باغبان، نه به كمّيّتِ درختان باغ، بلكه به افزايش ثمردهى و بهره‏دهى آنها و دفع آفات مى‏انديشد.
مقوله فرهنگ دينى و قرآنى، از اين اصل، مستثنى نيست. پس ارزيابى پيشرفت دراين مقوله، به شاخص‏هايى در خور آن نياز دارد، با آن كه تمام اهداف مورد نظر، به سادگى قابل ارزش‏يابى نيستند.
17. آنچه بيان شد، مبتنى بر دو همايش بود كه حدود يك دهه پيش برگزار شده است. بديهى است كه ارزش هركدام از اين برنامه‏ها در تداوم و پيگيرى نتايج و يافته‏هاى آن است، وگرنه آن‏گونه تلاش‏ها ابتر مى‏ماند.
بازگفت و تحرير مجدّد آن يافته‏ها در اين گفتار، براى آن است كه بار ديگر نگاهِ پژوهشيانِ عرصه علوم دينى و قرآنى به اين ضرورت‏ها جلب شود؛ باشد كه دست كم يك نكته از اين ميان، در درونِ يكى از آنان جرقه‏اى برافروزد.
18. در صدر گفتار، اشاره شد كه كتمان و عدم توجّه به تلاش‏هاى خاموش تلاشگرانِ اين عرصه، نه مقدور است، نه مقبول و نه معقول. اينك مى‏گوييم كه مهمترين سرمايه در اين ميان، اخلاصِ اين تلاشگران است كه بر همه موانع غلبه مى كند. اكنون زمانِ آن است كه به اين پيام روشنِ كلام الاهى گوش جان بسپاريم كه:
(لا تيأسوا من رَوح اللَّه انّه لاييأس من رَوح اللَّه الاّ القوم الكافرون)^۱
در اين مسير، دعاهاى ارزشمند و مستجاب تالىِ قرآن و كتاب زنده‏الاهى در اين روزگار، حضرت بقية اللَّه ارواحنا فداه، پشتوانه‏اى عظيم و بى‏بديل است براى كسانى كه خالصانه مى‏كوشند و به جلب رضاى آن حجّت موعود مى‏انديشند.
و ما النصر الّا من عند اللَّه العزيز الحكيم.