بالاخره زمين و ماه و خورشيد، همه را با اين ديد بررسى مى‏نمايند. و به چيزى كه توجّه نمى‏كنند و حتّى به احتمال آن هم اعتنا نمى‏نمايند، عالم غيب و تأثير آن در اين عالم و خود نساخته بودنِ آن است.
12. آيت اللَّه صافى گلپايگانى در نوشتار ياد شده، «مبانى امامت را در تشيع اصيل و راستين كه آيات كريمه قرآن مجيد و احاديث بسيار و دلائل عقل‏پسند، آن را اثبات مى‏نمايد»، به ترتيب زير بيان مى‏دارد و به يك نكته مهم تذكّر مى‏دهد:
1) امامت عهدى است الاهى كه از سوى خدا، افرادى كه شايستگى و صلاحيت عهده‏دار شدن آن را داشته باشند، به اين مقام معيّن و منصوب مى‏شوند. و اين نصب و گزينش الاهى، به وسيله پيغمبر به مردم اعلام و اعلان مى‏شود.
2) مهم‏ترين شرايط امام، عصمت و اعلميّت او از همگان است كه همه به علم و هدايت و ارشاد او محتاج باشند و او از همه بى‏نياز باشد؛ همان‏طور كه از خليل‏بن احمد نقل است كه راجع به امامت اميرالمؤمنين على عليه السلام گفت: «احتياج الكلّ إليه و استغناؤه عن الكلّ دليل على انّه إمام الكلّ.»
3) زمين هرگز بدون حجّت و امام باقى نخواهد ماند و هركس امام زمان خود را نشناسد و بميرد، به مردن جاهليّت مرده است.
4) امامان برحسب نصّ و اعلامات مكرّر و متواتر پيغمبر صلى اللَّه عليه وآله دوازده نفرند.
5) امامان همه از اهل بيت پيغمبر صلى اللَّه عليه وآله و با على عليه السلام دوازده نفرند، و كسانى هستند كه برحسب احاديث متواتر ثقلين، عِدل قرآن هستند و با قرآن. [ آنان‏]؛ از هم افتراق و تفرّق پيدا نخواهند كرد.
6) امامان همه مناصب دينى و حكومتى را - غير از نبوّت كه به پيغمبر اسلام صلى اللَّه عليه وآله ختم شده است - دارا هستند و همان طور كه در نهج البلاغه، على عليه السلام آنها را توصيف فرموده است، «قوّام اللَّه بر خلق» مى‏باشند: «لايدخل الجنّة إلّا من عرفهم و عرفوه، و لايدخل النّار إلّا من أنكرهم و أنكروه. و هم سفن النجاة و أمان الأمّة من الضلال و الاختلاف.»
7) امامان به اسم و اوصاف، به وسيله پيغمبر صلى اللَّه عليه وآله معرّفى شده و بعد از آن هم، هريك از امامان، هم بر امام بلاواسطه بعد از خود و هم به امامان مع‏الواسطه پس از خود تنصيص فرموده‏اند.

درباره فرقه‏هاى فراوان و كتابهاى مِلَل و نِحل‏

اين به اصطلاح فرقه‏ها، چنين موجوديّتى كه بتوان از آنها بيشتر از اينكه يك نفر مجهول الهويّه يا مجهول الوجود چنين گفت، موجوديّت ندارند. و اگر بنا باشد به اين صورتها اختلاف فِرَق بسازيم، مسئله خيلى دامنه‏دار مى‏شود و فرقه‏ها به صدها و هزارها هم مى‏رسد. شيخ اعظم مفيد و شيخ اكبر طوسى نيز همين‏گونه نظر داده‏اند. شيخ مفيد در جلد دوم «الفصول المختارة» اين فرقه‏ها را به حكايت نوبختى نام مى‏برد و از همه جواب مى‏دهد. مى‏فرمايد: هيچ يك از اين فرقه‏ها كه ياد كرديم، در زمان ما تا سنه 372، كسى غير از اماميه اثنى عشريه موجود نيست و غير از حكايت از آنها و اراجيفى كه ثابت نيست، در دست نيست.
البتّه اين رأيى كه به آنها نسبت مى‏دهند، اگرچه صاحب مشخصى نداشته باشد، بايد حال كه مطرح شده است مورد بررسى قرار بگيرد؛ چنان كه مفيد و طوسى اين بررسى‏ها را كرده و بطلان همه اين فرقه‏ها غير از اماميه اثنا عشريه را ثابت و روشن نموده‏اند.
وخلاصه كلام اين است كه كتابهاى ملل و نحل و فِرَق در زمينه تعداد فرق و استقصاء آنها گرفتار مبالغه شده، و به استقصائات آنها كه بيشتر مبنى بر تكثير فِرَق بوده، جز در مورد فِرقى كه هم‏اكنون موجود هستند يا تاريخ و مصادر معتبر، موجوديّت آنها را به عنوان يك گروه ثابت مى‏كند، نمى‏توان اعتنا نمود و مثلاً رأيى را كه از يك نفر در يك نقطه نقل شده و بسا به آن متفرد بوده، يا ثابت بر آن نمانده و مجرّد احتمال ابتدائى بوده، جزء فِرَق به شمار آورد.

نقد پاره‏اى از تحليل‏هاى مربوط به مهدويّت‏

نويسنده (نويسنده كتاب مورد نظر) سعى دارد عقيده به مهدويّت و امام دوازدهم را از ريشه و در تمام جلوه‏ها و مظاهر و انواع القاب - مثل «المهدى» يا «المنجى» يا هر وصف ديگرى كه آن حضرت دارد و مسلمين عموماً يا شيعه بالخصوص به آن عقيده دارند - در صورت يك جريان تاريخى و سياسى منهاى رابطه آن با عالم غيب بررسى نمايد؛ كه طبعاً اين گونه اظهارنظرها و تحليلات جلو مى‏آيد. البتّه افرادى هستند كه به اين مسائل مثل حوادث طبيعى عالم نظر كرده و براساس يك سلسله فرضيّات يا باورهاى به اصطلاح علمى، جهان طبيعت و تحوّلات و رويدادهاى گوناگون طبيعى و پيدايش جانداران و