أمّا الهمزة و الميم فأصلٌ واحد ، يتفرّع منه أربعة أبواب ، و هى : الأصل ، و المرجع و الجماعة و الدِّين . و هذه الأربعة متقاربة ، و بعد ذلك اُصول ثلاثة ، و هى : القامة و الحين و القصد .
همزه و ميم ، يك ريشه معنايى است كه چهار باب گوناگون از آن منشعب شده اند [به اين معانى] : اصل ، محل رجوع ، جماعت و دين . اين چهار معنا ، نزديك به هم اند و پس از اينها ، سه معناى ديگر قرار دارند : قامت ، زمان و قصد .۱
راغب اصفهانى در باره معناى «امّت» آورده است :
و الاُمّة : كلّ جماعة يجمعهم أمرٌ ما؛ إمّا دين واحد ، أو زمان واحد ، أو مكان واحد ، سواء كان ذلك الأمر الجامع تسخيرا أو اختيارا ، و جمعها : اُمم .امّت ، هر جماعتى را گويند كه چيزى (وجه اشتراكى) آنها را گرد هم آورده باشد : يا دين مشترك ، يا زمان مشترك يا مكان مشترك ؛ چه اين اشتراك ، با اختيار خودشان باشد و چه قهرى باشد .۲
ل
امّت ، در قرآن و حديث
در قرآن كريم ، واژه «امّت» به معناى : جماعت ، ۳ انسان جامع و كامل ، ۴ دين ، ۵
زمان ، ۶ و كسانى كه در يك روش زندگىِ جبرى ۷ و يا
1.. معجم مقاييس اللغة : مادّه «أمم» .
2.. مفردات الفاظ القرآن : مادّه «أمم» .
3.. قصص : آيه ۲۳ : «وَ لَمَّا وَرَدَ مَاءَ مَدْيَنَ وَجَدَ عَلَيْهِ أُمَّةً مِّنَ النَّاسِ يَسْقُونَ ؛ و چون به آب مَديَنْ رسيد ، گروهى از مردم را ديد كه [دام هاى خود را] آب مى دادند» .
4.. نحل : آيه ۱۲۰ : «إِنَّ إِبْرَاهِيمَ كَانَ أُمَّةً قَانِتًا لِّلَّهِ ؛ و به راستى كه ابراهيم ، امّتى بود مطيع خداى» .
5.. زخرف : آيه ۲۲ : «إِنَّا وَجَدْنَا ءَابَاءَنَا عَلَى أُمَّةٍ ؛ ما پدرانمان را بر دينى يافتيم» .
6.. يوسف : آيه ۴۵ : «وَ ادَّكَرَ بَعْدَ أُمَّةٍ ؛ و پس از چندى ، به ياد آورد» .
7.. انعام : آيه ۳۸ : «وَمَا مِن دَابَّةٍ فِى الْأَرْضِ وَلَا طَائِرٍ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثَالُكُم ؛ و هيچ جنبنده اى در زمين نيست و نه هيچ پرنده اى كه با دو بال خود پرواز مى كند ، مگر اين كه آنها نيز گروه هايى مانند شما هستند» .
