برود ، چنين كسى هرگز و لحظه اى ، به خدا ايمان نداشته است . اين نظر مرا ، احاديثى از امام باقر و امام صادق عليهماالسلام تأييد مى كنند و فقها و محدّثان شيعى بسيارى همين نظر را دارند و بسيارى از متكلّمان در اقصا نقاط عالم اسلام ، بر همين نظرند . نوبختيان ـ كه رحمت خدا بر آنان باد ـ با آن مخالف اند و اهل اعتزال هم با آنان هم رأى اند . ^۱
امّا علّامه مجلسى ، اين نظريه را به برخى از متكلّمان نسبت داده است . ^۲
ظاهرا نخستين بار ، سيّدِ مرتضى عَلَم الهدى ، اين نظريه را ابراز داشته و پس از او ابو اسحاق نوبختى ، شيخ طوسى ، طبْرِسى ، ابو الفتوح رازى ، علّامه حلّى و سپس شيخ حرّ عاملى ^۳ از او پيروى كرده اند . سيّدِ مرتضى چنين گفته است :
به اجماع ، ثابت شده كه مؤمن ، سزامند ثواب دائمى است و [از سوى ديگر ، ]باطل بودن حبط عمل را هم كه بيان كرديم ، و چون اين دو ثابت شد ، ناگزير ، مؤمنِ به خداى متعال و پيامبرش ، بايد به ايمانش وفادار باشد و روا نيست كه كافر شود ؛ زيرا اگر كافر شود ، اجماع بر اين است كه كفر ، كيفر دائمى دارد . چنين چيزى ، منجر به اجتماع ثواب و كيفر دائمى مى شود . ^۴
توضيح مطلب ، اين كه : بر مبناى نظر سيّدِ مرتضى رحمه الله ، ايمان ، علّت ثواب دائم ، و كفر ، علّت عقاب دائم است و با عنايت به اين كه جمع ميان ثواب دائم و عقاب دائم ، عقلاً محال است ، بايد گفت : ايمان حقيقى ـ كه موجب ثواب دائم است ـ قابل زوال نيست ، مگر اين كه قائل به «حبط» شويم ؛ يعنى بگوييم كه عروض «كفر» پس از «ايمان» ، موجب از بين رفتن ثواب دائم مى گردد . اين مطلب نيز باطل