از ظهر شرعى جمعه بوده است ، ۱ و از اين رو ، آن را «اذان اوّل» مى ناميده اند . گفتنى است به دليل اين كه اين اذان ، پس از اذان اصلى و سال ها پس از پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله پديد آمده ، «اذان ثانى» هم ناميده شده است . بر همين پايه و با اطلاق اذان بر اقامه به دليل تغليب ، و يا به دليل اين كه آن نيز نوعى اعلام و تأذين و نداست ، اين اذان افزوده را «اذان ثالث» يا «نداء ثالث» نيز خوانده اند .
گزارش هاى تاريخى و حديثى ، دليلى را از سوى مُبدِع اين اذان اضافى ، گزارش نكرده اند و تنها گفته اند كه اين افزودن ، به هنگام فراوان شدنِ مردم و دور شدن خانه هاى آنها از مسجدِ پيامبر صلى الله عليه و آله بوده است . شايد بتوان با توجّه به اين نكته و نيز مكان اين اذان ـ كه بيرون از مسجد مدينه و طبق قول بسيارى در زوراء (در بازار مدينه) بوده است ، ۲ ـ اين گونه گفت كه : عثمان ، مى خواسته است با اين اذان پيش از وقت ، مردم ساكن در اطراف شهر و مكان هاى دور از مسجد النبى صلى الله عليه و آله را از نزديك شدن وقت نماز جمعه ، آگاه كند تا آن كه پس از طهارت و طىّ مسير ، از آغاز خطبه هاى نماز ، در مسجد ، حضور داشته باشند و به سخنان خليفه ، گوش بسپارند ؛ ۳ همان چيزى كه او را وادار به مقدّم داشتن خطبه هاى نماز عيد فطر و قربان بر نماز آن كرد ؛ زيرا مردم به كارهاى عثمان و شيوه زمامدارى او معترض
1.. سخنى از ابن ادريس حلّى و نيز تركمانى ، به نقل از علّامه امينى در دست است كه نشان مى دهد او اين اذان اضافه شده را پس از اذان اصلى ، و زمان آن را پس از خطبه هاى نماز و فرود آمدن امام جمعه مى داند : «پس از فرود آمدن [خطيب از منبر] ، غير از اذان كه هنگام زوال گفته مى شود ، گفتن اذانى جايز نيست ، و اين (اذان پس از خطبه) ، همان اذان نهى شده است» (السرائر : ج ۱ ص ۲۹۵ . نيز ، ر . ك : الغدير : ج ۸ ص ۱۲۶ ، كشف الرموز : ج ۱ ص ۱۷۶) . امّا شهيد اوّل ، اين نظر را غريب مى شمارد (البيان : ص ۱۰۶) .
2.. زوراء ، خانه عثمان در بازار مدينه بوده است (مجمع البيان : ج ۱۰ ص ۴۳۴ و معجم البلدان : ج ۳ ص ۱۵۶) ؛ امّا برخى مانند علّامه امينى ، آن را به نقل از قاموس اللّغة و تاج العروس ، مجاور مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله دانسته اند (الغدير : ج ۱ ص ۱۲۸) .
3.. ر . ك : المصنّف ، عبد الرزّاق : ج ۳ ص ۲۰۶ ح ۵۳۴۲ .