آتش معركه را شعله ورتر مى ساخت. ۱
در عصرى كه دست رسى به امام معصوم بسيار سخت نبود، مراجعه به ايشان و شنيدن استدلالهاى آنان باعث فروكشى آتش اختلافات مى شد و و دامنه آن وسعت پيدا نمى كرد و رفتن به محضر امام(ع)، فصل الختام اختلافها بود؛ ۲ اما در روزگارى كه حاكمان بر امامان(ع) سخت مى گرفتند و آنان را در زندان و يا تحت نظر جاسوسان نگهدارى مى كردند، فضا بسيار تيره تر و زمينه اختلاف در درون شيعه بيشتر مى شد.
در روزگار امامت امام هادى(ع) كه -حاكميت در دست خليفه مستبد عباسى، متوكّل بود اين قبيل اختلافات بسيار گسترده بود و از آنجايى كه آن حضرت به شدت تحت مراقبت بودند، ۳ راه دست يابى همه به وى غير ممكن بود در نتيجه، تلاش براى ايجاد تفرقه بين ياران و پيروان ائمه(ع) بسيار آماده بود.
از اين اختلافها گزارشهاى بسيارى نقل شده است، امّا گزارشى كه عبدالعظيم حسنى در قالب يك توصيه امام(ع) به ياران خود آورده است، به روشنى فضاى حاكم بين شيعيان و پيروان آن حضرت را ترسيم مى كند، فضايى كه در اين سفارش ترسيم شده است، بسيار غمبار و تأمل برانگيز است.
حضرت عبدالعظيم حسنى از امام هادى(ع) ۴ چنين نقل مى كند كه:
1.ر.ك: اختيار معرفة الرجال، روايت ۹۴۶ و ۱۱۲۰.
2.ر.ك: همان، روايت ۱۱۴۶، ۱۱۴۳، ۱۱۲۶، ۱۱۲۱ و ۷۵۹.
3.ر.ك: بحارالأنوار، ج ۵۰، باب ۴ (ماجرى بينه و بين خلفاء زمانه).
4.در اين روايت عبدالعظيم حسنى از ابوالحسن الرضا(ع) روايت مى كند. امّا از آنجايى كه روايت وى از حضرت رضا(ع)، به خصوص چنين روايتى كه جنبه نصيحتى دارد، متناسب با سنّ او نيست به احتمال بسيار زياد، منظور ابوالحسن ثالث امام هادى(ع) است. اطلاق الرضا به هر كدام از امامان(ع) از اواخر دوره حاكميّت بنى اميّه رواج پيدا كرد و قيام كنندگان عليه حاكميت هم به الرضا من آل محمد دعوت مى كردند. از اين رو، بعيد نيست كه الرضا در اين روايت لقب نباشد بلكه وصف عامى باشد كه بر همه ائمه دلالت مى كند و يا آنكه در سند، تصحيف به وجود آمده، ناسخان به اجتهاد خود تعبير الرضا را افزوده اند و روايت از ابوالحسن الثالث است و يا ابوالحسن ابن الرضا بوده، كه باز هم بر امام هادى اطلاق مى شد؛ چون ابن الرضا(ع) بر فرزندان با واسطه امام رضا(ع) نيز اطلاق مى شد. ر.ك: بحارالأنوار، ج ۵۰، ح ۳، پاورقى دوم.
