فضاى حاكم بر روزگار امام هادى(ع) در عصر پدرشان امام جواد و جدشان امام رضا(ع) نيز وجود داشت و حضرت عبدالعظيم -كه عمده روزگار علمى و فكرى اش در عصر اين سه امام(ع) بود در فضايى آكنده از اختلاف نظر و درگيريهاى فكرى و اعتقادى در مجموعه پيروان ائمه(ع) و در خارج از اين مجموعه، زندگى مى كرد.
افزون بر آنچه كه ياد شد، چيزى كه نقش جدّى در پيدايش اختلاف ديدگاه در بين پيروان ائمه(ع) ايجاد كرد، شهادت نا بهنگام حضرت امام رضا(ع) بود، شهادت آن حضرت در زمانى اتفاق افتاد كه از سويى به خاطر فضاى نسبتاً باز عصر مأمون، دانشوران بسيارى در ميان شيعيان به وجود آمده و در اقصى نقاط جهان اسلام پراكنده شده بودند و از سوى ديگر، زمان شهادت آن حضرت، فرزندش امام جواد كودكى بيش نبود ^۱ و مدّعيان زيادى براى جانشينى امام وجود داشت.
از آنجايى كه سابقه نداشت فردى در سنين كودكى امامت و پيشوايى را به دست بگيرد، مطرح شدن امام جواد(ع) به عنوان جانشين حضرت رضا(ع) بسيار دور از انتظار بود، به گونه اى كه بزرگان شيعه نيز در اين امر، نخست به ترديد و دو دلى گرفتار شدند و سپس با مراجعه به امام(ع) و آزمايش وى به امامت او ايمان آوردند. ^۲
بديهى است كسانى كه خارج از مدينه (محل سكونت امام ع) بودند، در شرايط سخت انتخاب قرار گرفتند و در چنين فضاى تيره و مه آلود، زمينه براى ايجاد اختلاف بيشتر مى شد. شبيه جريان فوق در زمان امام هادى(ع) نيز به وجود آمد. آن حضرت نيز در زمان درگذشت پدرش در سنّ پايين قرار داشت ^۳ و در نتيجه، ترديد

۰.به همان سند از داوود بن فرقد، از عبدالأعلى مولى آل سام، از ابن عبداللّه(ع) قال: قلت له: إذا جاء الحديث عن أولكم و حديث عن آخركم فايّهما نأخذ؟فقال: بحديث الآخر؛ ^۱

به امام صادق(ع) عرض كرديم: هرگاه حديثى از امام پيشين رسيد و حديثى از امام بعدى، كدام يك را پذيرا گرديم؟
امام(ع) فرمود: سخن امام بعدى را بپذير.
در حديث نخست به وسعت دايره زندگى دينى تأكيد شده است و راه را براى افرادى كه با تأكيد بر نصوص، فضا را روى ديگران مى بندند، مسدود مى كند. معمولاً جزم گرايان بر نصْ تأكيد ورزيده، به پشتوانه آن، به تخطئه اعمال و رفتار ديگران مى پردازند، درحالى كه در اين روايتْ ملاك اعتبار اعمال و رفتار شيعيان بر آگاهى گذاشته شده است. افراد بر پايه دانش و آگاهى خود از گفتار امامان(ع)،موظّف به تكليف هستند و اشخاص تا زمانى كه اين آگاهى و اطلاع با آگاهى جديدى جابه جا نشده، امكان رفتار بر مبناى آگاهى قبلى خود دارند، حتى اگر در واقع هم دستور جديد وجود داشته باشد و اشخاص نسبت به آن آگاهى و اطمينان كافى نداشته باشند.
اينكه در اين دو حديث، حجيّت سخن امام پيشين تا حصول علم و اطلاع به سخن امام بعدى پذيرفته شده و پس از آگاهى از سخن امام بعدى به آن سخن ارجاع داده شده، به خاطر آن است كه معمولاً امامان با توجّه به شرايط و اوضاع روز سخن مى گفتند و با تبديل آن شرايط سخن جديدى ارائه مى كردند و اين امر، گاه موجب مى شد تا پيروان آنان در سر دو راهى و ترديد قرار گيرند و زمينه لازم براى اختلاف بوجود آيد. ^۲
امامان(ع) با اين دستورالعملها راه تشخيص را معرّفى و از بروز اختلاف پيش گيرى مى كردند.