اسوه تقوا

بررسى روايات اخلاقى - اجتماعى حضرت عبدالعظيم حسنى(ع)

على مختارى

از اساسى ترين توصيه هاى قرآن كريم، سفارش به تقوا و تهذيب بوده، و آيات فراوانى در اين باره نازل شده است؛ گاه يك آيه، دو بار بر تقوا تأكيد دارد. ^۱
مكتب انسان ساز انبيا(ع) اين امتياز را دارد كه به كلى گويى نمى پردازد، بلكه اسوه هاى عينى و نمونه هاى خودساخته اى را ارائه مى دهد؛ چنان كه با بسيارى از چهره هاى خودساخته و شاخص در قصه هاى قرآن كريم آشنا مى شويم.
سيد الكريم عبدالعظيم حسنى، نمونه زيبايى از اسوه هاى علم و عمل در اين مكتب توحيدى است. با تأسف بسيار بايد گفت كه در عصر او و دوران پس از او شرايطى فراهم نشد تا فضايل امثال ايشان ثبت گردد. از اين رو ،بسيارى از مكارم عالى اخلاقى اين سيد كريم، از حافظه تاريخ محو شده، لذا اكنون ناگزيريم به اشارات تذكره نويسان بسنده كنيم و يا با بهره گيرى از روايات مسندش، دغدغه هاى علمى و عملى و سمت و سوى سيره اخلاقى اش را بررسى كنيم. اى كاش شرايط و زمينه هاى كنونى، چند قرن پيش تر پديد آمده بود!

ياد شده بار ديگر ظهور كرد، با اين تفاوت كه در آغاز عصر امام جواد(ع) حاكميّت وقت تلاش مى كرد از خود چهره اى طرفدار اهل بيت(ع) نشان بدهد و حتّى ادعاى تشيّع داشت ^۱ و به همين خاطر، سخت گيريهاى ظاهرى براى دستيابى شيعيان به امام جواد(ع) كمتر بود، برخلاف عصر امام هادى(ع) كه چنين شرايطى وجود نداشت و اختناق فزون ترى برقرار بود.
گرچه شيعيان در اين مورد از يك سابقه برگزيده شدن فردى در سنين پايين به امامت برخوردار بودند و همين سابقه كار را آسان تر مى كرد؛ با اين حال، تأثير لازم را در ايجاد فضايى براى گسترش اختلاف و تفرقه داشت.
مجموعه عوامل ياد شده دست به دست هم داده و روزگار عبدالعظيم حسنى را به روزگارى پرتنش، پر دغدغه، آكنده از اختلاف، بدبينى، كينه و دشمنى ساخته بود و آن حضرت به نمايندگى از امام هادى(ع) به زدودن فضاى مزبور و پاكسازى جامعه شيعى از اختلاف و دوگانگى همّت مى گماشت.
شايد اين اختلاف و درگيرى در ايران آن روز -كه از سويى تحت تأثير عقل گرايى شديد كوفه و بصره قرار داشت ^۲ و تنها راه ارتباطى آن با حجاز از همين مسير بود و از سوى ديگر امكان دسترسى آنان به مدينه چندان آسان نبود فزون تر بود و در رى -كه مركز درگيرى فكرى و اعتقادى بين گرايشهاى گوناگون فقهى بين شيعيان و سنّيان و نيز در بين خود سنّيان بود و گاه اين درگيريها به جنگ و جدال و خونريزى كشانده شد شديدتر بود ^۳ و در واقع، رسالت حضرت عبدالعظيم به زدودن اين اختلاف نظرها در حوزه مزبور بازمى گشت.