إنّا صنائع ربّنا و الناس بَعدُ صنائع لنا؛ ^۱ ما دست پرورده پروردگارمان هستيم و در مرحله بعد، مردمِ مؤمن، دست پرورده مكتب ما هستند.

او با تمسك به عروة الوثقى هاى وادى اخلاق، از اعوجاجها و يك سونگريها و افراط و تفريطهاى مكتبهاى بشرى نظير عرفان بودايى، معنويت مسيحى، سير و سلوكهاى صوفيانه و ... در امان است.
اهميت درستى راه در اين است كه اخلاق، چهره و ماهيت جان را شكل مى دهد و روح و فطرت پاك الهى را مى سازد. بنابراين، اگر راه درست باشد، آدمى به سوى ملكوت، وگرنه به سراشيبى حيوان صفتى، درنده خويى و شيطنت سقوط مى كند و سيرتش از انسانيت بيرون مى شود.
از آنجا كه بيشتر مسائل اخلاقى در ارتباط «انسان با خداى تعالى» يا «انسان با ديگران» و يا ا«نسان با خودش» جا مى گيرد، جلوه هاى اخلاقى رفتار و گفتار حضرت عبدالعظيم در همين سه زمينه تقديم مى شود.

انسان و خداوند

1. عبادت و عبوديت

احمد بن محمد بن خالد برقى -كه معاصر و راوى آن حضرت است مى گويد:
عبدالعظيم در حال خوف و فرار از خليفه، وارد شهر رى گرديد و در سرداب منزل يكى از شيعيان ساكن شد. وى در آن زيرزمين -كه مخفيگاه او بود، روزها روزه دار بود و شبها به نماز مى پرداخت. ^۲ در وصف پارسايان آمده است:
كانُوا قَلِيلاً مِنَ اللَّيْلِ ما يَهْجَعُونَ وَ بِالأَسْحارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ؛^۳اندكى از شب را مى خوابند و در سحرگاهان به دعا و استغفار مى پردازند.
مرحوم رازى مى نويسد:

در عظمت خُلق عظيم و قلب سليمِ اين سيد كريم همين بس كه امامان معصوم معاصرش و تمامى تذكره نويسان، او را ستوده اند و تاريخ نگارانِ دوست و دشمن حتى يك مورد انحراف و اعوجاج و يك نقطه سياه در زندگانى اش نيافته اند و در طول تاريخ، او را به جلالت قدر ستوده اند.
ابو حمّاد رازى گويد:
در شهر سامرا به محضر امام هادى(ع) رسيدم و از احكام و مسائل حلال و حرام پرسيدم. او مرا پاسخ گفت و به هنگام وداع فرمود: «اى حمّاد، اگر براى تو مشكلى در دين پيش آمد، از عبدالعظيم بن عبداللّه حسنى بپرس و سلامم را به او برسان». ^۱
نيز شيخ صدوق(ره) آورده است:
مردى بر حضرت ابوالحسن، على بن محمد هادى(ع) وارد شد، حضرت پرسيد: «كجا بودى؟» گفت: به زيارت حسين(ع) رفته بودم. فرمودند: «اگر قبر عبدالعظيم را -كه نزد شماست زيارت مى كردى، چون كسى بودى كه قبر حسين(ع) را زيارت كرده است». ^۲
عالمان رجالى و تذكره نويسان، همگى از او به تقوا و پارسايى ياد كرده اند. ^۳
آنچه باعث توثيق و اعتمادِ اصحاب سير و سلوك به آيين اخلاقى حضرت عبدالعظيم مى گردد، اين امتياز اوست كه شهد معرفت و حكمت را از زلال ترين سرچشمه آن نوشيده است. چه افتخارى بالاتر از اين كه اين شخصيت، هم در اوج شرافت نسبى و هم دست پرورده امامان معصوم معاصر خويش است.

۰.حضرت امام اميرالمؤمنين(ع) با مباهات به معاويه مى نويسد: