البتّه بر مبناى عالمان و فقيهان شيعه، نه بر مبناى حضرت آيةاللّه خويى - قدس سرّه - ،و به عبارت ديگر، بر مبناى حجيت خبر موثوق به، نه بر مبناى حجيت تنها خبر ثقه.
بنابراين، بحث از تك تك اين روايات را تا زمانى ديگر مى گذاريم و تنها در پايان حاشيه اوّل مطرح مى كنيم كه چرا نويسنده محترم بازگو نمى كند كه اين روايات بر مبناى ايشان ضعيف است، ولى بر مبناى اكثريت قريب به اتفاق -كه معتقد به حجيت خبر موثوق به هستند اعتبار كافى را دارد.
آيا حق داريم كه بگوييم در كنار مبناى خودتان مبناى اكثريت قريب به اتفاق عالمان شيعه را مطرح سازيد و حدّاقل مبناى آنان را به عنوان احتمال ذكر كنيد تا روشن شود كه چرا شأن والاى اين راوى بزرگ مورد تسالم اصحاب است.

عرض دين بر امام (ع) و تأييد بلند امام (ع)

كسانى دين حق را از امام جويا شده اند، ولى از اينان جلوتر آنانند -كه دين حق را كه از امام آموخته اند بر او عرض مى كنند و از امام(ع) تأييد مى گيرند.
در بحارالأنوار، ج 69، بابى در اين خصوص باز شده و رواياتى در اين باب آمده است.
در عرض دين بر امام، روايتى بالاتر از عرض دين حمران بن اعين نداريم. حتماً شخصيت حمران بن اعين بر نويسنده محترم پوشيده نيست و ديگر در اين شخصيت بزرگ و مقبول هيچ شبهه اى ندارند و نيازى نيست كه ما در اينجا شخصيت حمران را به تصوير بكشيم.
هم اكنون با اين توجه مى گوييم كه حضرت عبدالعظيم حسنى(ع) در عرض دين بر امام خويش گوى سبقت حتى از حمران بن اعين برده است. وى با تفصيل بيشتر دين خويش را بر امام عرضه كرده است و تأييدى مشابه، بلكه كامل تر از تأييدى كه براى حمران آمده درحق حضرت عبدالعظيم داريم. روايت عرض دين حمران و عرض دين حضرت عبدالعظيم(ع) را در مقاله «آفتاب رى» آورده ايم.

گفتنى است نويسنده محترم پذيرفته است كه جلالت قدر، ايمان و تقواى حضرت عبدالعظيم حسنى(ع) امرى مسلّم شمرده شده است؛ ولى ادلّه را براى اثبات اين جلالت، كافى نمى دانند و اين نشان از انصاف نويسنده محترم در اين مرحله است.
امّا آيا ايشان تنها در مقام اثبات حرف دارند و در مقام ثبوت شبهه نمى كنند، يا آنكه شبهه به مقام ثبوت راه پيدا كرده و ايشان بر اين باور است كه ويژگى، اوجمندى و ارجمندى خاصى در اين راوى بزرگ نيست.
و به بيان ديگر، آيا نويسنده محترم در پى آن است كه تحقيق گسترده تر و جدّى ترى درباره حضرت عبدالعظيم شود تا زواياى وجودى اين شخصيت و ابعاد زندگى اين رادمرد بيشتر شكافته شود يا نظرشان اين است كه گفتار عالمان درباره ايشان اغراق آميز و مبالغه گونه است.
در هر صورت، سخت گيرى ايشان در پذيرش روايات كه مبناى برخى از فقيهان است، باعث شده كه ايشان حتّى روايت عرض دين را نپذيرند و آن را ضعيف بشمرند و در جلالت اين راوى بزرگ تأمل كنند؛ ولى محققان شيعه و اكثريت قريب به اتفاق عالمان و فقيهان شيعه بر اين مبنا نيستند و از نظر آنان عظمت و ارجمندى مقام اين سلاله پيامبر(ص) تمام است.
هم اكنون نوبت مى رسد به سه روايتى كه در كلام نويسنده آمده و همه مورد مناقشه قرار گرفته، گرچه به هنگام تفصيل سخن تنها دليل مناقشه دو روايت ذكر شده است.
الف. روايت ارجاع امام هادى(ع) به حضرت عبدالعظيم(ع)
ب. روايت عرض دين
پ. روايات فضيلت و ثواب زيارت حضرت عبدالعظيم(ع)
ما دوست داريم كه به تك تك اين روايات بپردازيم و موثوق به بودن آنها اثبات كنيم، ولى با توجه به نكته كلى اى كه مورد اشاره قرار گرفت، هم اكنون نيازى به اين جهت نمى بينيم و به نظر مى رسد با قراين و شواهدى -كه كم هم نيست اين روايات اعتبا رخود را مى يابد.