143. «وَ كَذلِكَ جَعَلْناكُمْ أُمَّةً وَسَطاً لِتَكُونُوا شُهَداءَ عَلَى النّاسِ وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً...»

روض الجنان: [مؤلّف ذيل «وَ يَكُونَ الرَّسُولُ عَلَيْكُمْ شَهِيداً» روايتى نقل كرده مبنى بر اينكه شهادت يك تن قرشى كفايت از دو شاهد مى‏كند.] ^۱
171. علامه شعرانى: چون حجيت اين خبر ثابت نشده است كسى را نديديم از فقهاى ما كه گويد شهادت قرشى اگر يك تن باشد بايد پذيرفت. برحسب اصول و قواعد فقه، قريش و غير قريش در حكم شهادت يكسانند مگر آنكه يكى معصوم باشد. ^۲

144. «...فَلَنُوَلِّيَنَّكَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَكَ شَطْرَ الْمَسْجِدِ الْحَرامِ...»

روض الجنان:... نگاه كن به قول اصمّ و حسن بصرى، و هر دو معتزلى‏اند. ^۳
172. علامه شعرانى: حسن بصرى معتزلى نبود، بلكه واصل بن عطا شاگرد او اصل اعتزال است براى مخالفت در مسأله‏اى كه از حلقه حسن جدا شد و كنار ستون ديگر مسجد بصره نشست و حسن گفت: «اِعتَزَلَ عَنّا»، و نام اعتزال از آنجا بر ايشان بماند. ^۴
روض الجنان: ... و دگر آنكه: اتفاق مسلمانان است كه اگر روى به جانبى كند از
جوانب، و اگر همه طرفى و كنارى باشد نمازش درست بود.*
اكنون بدان كه: تعيين قبله مختلف است به اختلاف احوال حاضران. كعبه قبله آن كس است كه او در مسجد الحرام باشد، و مسجد قبله آن كس است كه بيرون مسجد بود در حرم، و حرم قبله آن كس است كه بيرون حرم بود از چهار جانب.** و اهل عراق روى به ركن عراقى كنند، و اهل يمن روى به ركن يمانى كنند، و اهل شام روى به ركن شامى كنند، و اهل غرب روى به ركن غربى كنند، اين مذهب ماست.*** و جمله فقيهان مخالفند ما را. ^۵
173. علامه شعرانى: * اتفاق مسلمانان نسبت به كعبه معظّمه است نه نسبت به مسجد؛ زيرا كه اگر چنان مقابل مسجد بايستد كه مواجه كعبه نباشد نماز صحيح نيست. ^۶
174. ** كسى كه بيرون مسجد نزديك آن بايستد برابر گوشه مسجد چنان‏كه مقابل كعبه نباشد نمازش باطل است و بيرون حرم نسبت به حرم همچنين. پس مناط قبله كعبه است با آنكه در قرآن مسجدالحرام را نام برد اما اجماع مسلمانان از صدر اسلام و عمل آنان دليل آن است كه مراد از آن كعبه است. ^۷
175. *** دو عبارت كه نسبت به مذهب ما داد با يكديگر مخالفند؛ چون اگر واجب باشد اهل عراق روى به ركن عراقى كنند و ركن عراقى در كعبه است، كافى نيست روى به حرم كنند بى آنكه متوجه كعبه باشند، پس مناط قبله كعبه است نه حرم.
و علماى متأخر گويند قبله براى نزديك عين كعبه است و براى دور جهت آن است و جهت كعبه عبارت از آن است كه چون عين كعبه را ندانند همه آن سمتها كه احتمال وجود كعبه در آن مى‏رود جهت است و نماز روى به همه آن سمتها صحيح است و آن حد كه يقين داريم سمت كعبه نيست از جهت خارج است. و حق آن است
كه واجب اصلى استقبال عين كعبه است و جهتْ واجب اضطرارى است. لذا هر چه مى‏توان در جهت تضييق بايد كرد پس اگر احتمال سمت كعبه را در چهار انگشت محصور توان كرد يك شبر را جهت قرار ندهد. و هكذا. ^۸
روض الجنان: و به‏نزديك ما اهل عراق را تياسرى بايد كردن اندك. ^۹
176. علامه شعرانى: مراد تياسر از قبله است كه مردم آن عهد ملتزم بودند، يعنى آن قبله‏اى كه مى‏بينيد مردم بدان سوى نماز مى‏كنند از آن متياسر شويد نه آنكه اگر قبله حقيقى به دست آمد از آن به چپ منحرف شويد. ^۱۰