پيشگفتار
درآمد
سپاس خداى را كه بردارنده اين ايوان است و گسترنده اين شادروان است، آراينده آن به آفتاب و ماه و ستارگان است، و دارنده اين پيغامبران و امامان است. و درود بر رسول او كه سيد پيغمبران و ختم مرسلان است و بر اهل البيت او كه ستارگان زمين و پيشوايان ديناند، و بر ياران او بزرگان و اخيار از مهاجر و انصار. ۱
شيخ ابوالفتوح رازى از مفسران بزرگ شيعه در سده ششم هجرى و تفسير او رَوضُ الجنان و رَوح الجَنان نخستين تفسير فارسىِ شيعى و بلكه به حق مىتوان گفت اين تفسير مهمترين تفسير كامل شيعى به زبان پارسى از آغاز تاكنون است.
شيخ ابوالفتوح رازى تقريباً معاصر امين الاسلام طَبْرِسى صاحب مجمع البيان بوده ۲ و طبق يك تقسيمبندى از طبقه ششم مفسران شيعه محسوب مىشود. ۳ خاندان شيخ ابوالفتوح و پدران وى در نيشابور بودند و جدّ او ابو احمد بن حسين از نيشابور به رى آمد. و چنان كه خود در تفسير آيه 25 سوره فتح مىگويد، بديل بن ورقاء خزاعى و نافع بن بديل ورقاء خزاعى، دو تن از صحابه رسول خدا صلىاللهعليهوآله، از اجداد ايشانند. بنابراين خاندان ابوالفتوح اصالتاً عرب بودهاند، اما در ايران
نشو و نما كرده و فارسى زبان شدهاند.
يكى از امتيازات تفسير ابوالفتوح جامعيت و توجه به جنبههاى ادبى، كلامى، حِكْمى، تاريخى، فقهى، اصولى، روايى و اخلاقى است.
اين تفسير همچنين از جهت ادبى و زبانى داراى اهميت است. كلمات فارسى ناب و اصيلى كه در آن به كار رفته امروزه مىتواند راهگشاى اديبان و زبان شناسان در واژهگزينى و معادليابى براى واژههاى بيگانه باشد.
امتياز ديگر اين تفسير اين است كه به مناسبت از وعظ و ارشاد در هر فرصتى كوتاهى نكرده ۴ و به آن پرداخته است؛ مثلاً داستان آدم و توبه او (روض الجنان، ج 1، ص 229). همچنين در اخلاق و زهد و آداب از اقوال مشايخ صوفيه و عرفا بسيار نقل كرده است.
در زمينه قصص انبيا نيز پر بار است و عمدةً از كتاب عرائس المجالس ثعلبى نقل مىكند. ۵
1.روض الجنان، ج ۱، ص ۱.
2.رك: طبرسى و مجمع البيان، حسين كريمان، تهران، انتشارات دانشگاه تهران، ۱۳۶۱، ج ۲، ص ۲۰۸ ـ ۲۲۹، «مقايسه تفسير ابوالفتوح با مجمع البيان».
3.تاريخ تفسير قرآن كريم، حبيب الله جلاليان، چاپ اول، اسوه، ۱۳۷۲، ص ۲۰۶.
4.التفسير و المفسرون، محمد هادى معرفت، مشهد، دانشگاه رضوى، ج ۲، ص ۴۰۱.
5.قرآن پژوهى، بهاء الدين خرمشاهى، تهران، نشر مشرق، ۱۳۷۲، ص ۱۸۸ ـ ۱۹۰.
