81 . «فَرِحَ الْمُخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلافَ رَسُولِ اللّهِ...»

روض الجنان: «فَرِحَ الُْمخَلَّفُونَ بِمَقْعَدِهِمْ خِلافَ رَسُولِ اللّهِ» ، حق تعالى در اين آيت ذكر آنان كرد كه ايشان در غزات تبوك از رسول عليه‏السلام باز پس استادند، گفت: آن مخلّفان، باز پس گذاشتگان، شادمانه‏اند به خلاف و مخالفت رسول و اين قول قُطرُب و مؤرّج است، و نصب او بر مفعول له باشد. ابوعبيده گفت: بعد رسول الله و انشد قول الشاعر:
عَقَبَ الرَّبيعُ خِلافَهُمْ فكَانّمابَسَطَ الشّواطِبُ بَيْنَهُنَّ حصيراً^۱
1555. علامه شعرانى: يعنى ابوعبيده گفت: خلاف به معنى بعد است و «خلاف رسول الله» يعنى بعد از رسول الله. و اين بيت را شاهد آورد كه سراها پس از ايشان ويران و كهنه شد، گويى زنان حصير باف ميان خودشان حصير گستردند، يعنى آويختند و مانعِ ديدنِ يكديگر شدند. و در بعض كتب «حولهنّ حصيراً» و آن بهتر است. ^۲

87 . «رَضُوا بِأَنْ يَكُونُوا مَعَ الْخَوالِفِ وَ طُبِعَ عَلى قُلُوبِهِمْ فَهُمْ لا يَفْقَهُونَ»

روض الجنان: «رَضُوا بِأَنْ يَكُونُوا مَعَ الْخَوالِفِ» ، گفت: راضى شده‏اند به آنكه با خوالِف باشند، و خوالف گفتند: زنان و كودكان و پيران و بيماران و خداوند عاهت باشند كه به آن معذور باشند در تخلّف از جهاد. و خوالِف، جمع خالفه باشد بر قياس، و جمع خالف على غيْرِ قياس فى حُرُوف شاذَّةٍ غَيْرِ مقيسَةٍ، نحو: هالك و هوالك، و فارس و فوارس، و غارب لاَِعْلى الْمَوْجِ وغوارب. ^۳
1556. علامه شعرانى: يعنى «غارب» گويند و از آن موج بسيار بلند خواهند و جمع آن «غوارب» باشد. ^۴

74. «يَحْلِفُونَ بِاللّهِ ما قالُوا...»

روض الجنان: وجُهينى از حُلفاى انصار بود. ^۱
1553. علامه شعرانى: هم سوگند و هم پيمان. ^۲

76 ـ 77. «فَلَمّا آتاهُمْ مِنْ فَضْلِهِ بَخِلُوا بِهِ وَ تَوَلَّوْا وَ هُمْ مُعْرِضُونَ * فَأَعْقَبَهُمْ نِفاقاً فِي قُلُوبِهِمْ...»

روض الجنان: خداى او را گوسپندى بى‏مرداد. ^۳
1554. علامه شعرانى: بى مر يعنى بى شمار. ^۴