3. «إِنَّ رَبَّكُمُ اللّهُ الَّذِي خَلَقَ السَّمواتِ وَ الْأَرْضَ فِي سِتَّةِ أَيّامٍ ثُمَّ اسْتَوى عَلَى الْعَرْشِ يُدَبِّرُ الْأَمْرَ...»

روض الجنان: «يُدَبِّرُ الاَمْرَ» ؛ كارها به تدبير و تقدير مى‏فرمايد. و ابوالقاسم* گفت: روا باشد كه خلق آسمان و زمين به اين مدّت راست شود، و مقدور نبود به يك ساعت آفريدن... . ^۱
1594. علامه شعرانى: ابوالقاسم بلخى از بزرگان معتزله است و معتقد بود كه هرچه خداوند عالم ايجاد نكند به علتى محال است؛ هرچند ما سرّ آن را ندانيم و آنچه در كردن آن مفسده باشد ممتنع است خداوند حكيم آن كار نكند و خلقت جهان به تدريج از آن جهت بود كه خلقت آن دفعةً ممكن نيست. و مؤلّف كتاب در جواب گويد: قدرت خداوند مقيّد به هيچ چيز نيست، هرچند مصلحت نداند در كارى، اما قدرت بر آن دارد. ^۲

5 . «هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِياءً وَ الْقَمَرَ نُوراً وَ قَدَّرَهُ مَنازِلَ لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَ الْحِسابَ...»

روض الجنان: «هُوَ الَّذِي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِياءً» ؛ او آن خداى است كه آفتاب سبب روشناى روز ساخت، و ماه سبب روشناى شب... . كلبى گفت: روى آفتاب و ماه اهل هفت آسمان را روشناى مى‏دهد و پشتشان اهل هفت زمين را. ^۳
1595. علامه شعرانى: اين سخن را كلبى از امام معصوم نقل نكرده و قول او حجت نيست. ^۴
روض الجنان: و منازل شمس با قمر و زهره و مشترى و مرّيخ و زحل و عطارد كه
جمله هفت‏اند، اين دوازده است كه آن را بروج خوانند، و آن: حمل است و، ثور و، جوزا و، سرطان و، اسد و، سنبله و، ميزان و، عقرب و، قوس و، جدى و، دلو و، حوت. آنگه از تقدير او ـ جلّ جلاله ـ آن است كه: مقام اين كواكب در اين بروج مختلف ساخت، مقام ماه در هر برجى دو روز و نيم باشد، و فلك به يك ماه بِبُرَّد، و مقام آفتاب در هر برجى يك ماه باشد، و فلك به يك سال بِبُرّد، و مقام عطارد در هر برجى پانزده روز باشد، و فلك به شش ما ببُرَّد، و مقام زهره در هر برجى بيست و پنج روز باشد و فلك ببُرَّد، و مقام مرّيخ در هر برجى چهل و پنج روز باشد و فلك ببرَّد، و مقام مشترى در هر برجى يك سال باشد و فلك به دوازده سال ببرَّد، و مقام زحل در هر برجى دو سال و نيم باشد و فلك به سى سال ببُرَّد. ^۵
1596. علامه شعرانى: مقدار سير ماه و خورشيد و مشترى و زحل ـ چنان‏كه در اين كتاب آمده است ـ مساوى است با آنچه منجّمان به رصد يافتند اما از آن عطارد و زهره و مريخ مطابق آن نيست. شايد در كتاب تصحيف است يا مسامحه از مؤلّف بوده است و به تقرّب ذكر كرده. ^۶
روض الجنان: آنگه بيان كرد كه اين چرا كردم، گفت: «لِتَعْلَمُوا عَدَدَ السِّنِينَ وَ الْحِسابَ» ؛ تا شما عدد سالها بدانى و حساب بشناسى... . ^۷
1597. علامه شعرانى: حركات ماه و خورشيد چنان منظم است كه از هزاران سال پيش تاكنون تفاوتى در آن مشاهده نگشته و هرگز مشاهده نشد. يك ماه قمرى وقتى چهل روز و وقتى بيست روز يا برج شمسى گاهى نود روز و گاهى پنج روز باشد يا سال وقتى سيصد و نود روز و وقتى دويست و هشتاد باشد همه به اندازه معين سير مى‏كنند چنان‏كه فرمود: «قَدَّرَهُ مَنازِلَ» ؛ اندازه آن را معين كرديم. و «كُلٌّ يَجْرِي لِأَجَلٍ مُسَمًّى»^۸ ؛
هريك به مدت معين سير مى‏كنند. و فايده آن دانستن حساب و ضبط ماه و سال است كه اگر به اندازه نبود ميسّر نمى‏شد. ^۹