98. «فَلَوْ لا كانَتْ قَرْيَةٌ آمَنَتْ فَنَفَعَها إِيمانُها إِلاّ قَوْمَ يُونُسَ لَمّا آمَنُوا كَشَفْنا عَنْهُمْ عَذابَ الْخِزْيِ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا...»

روض الجنان: و در خبر هست كه: ماهيى بيامد و آن ماهى را فرد برد، و ماهى ديگر بيامد و آن ماهى را فرو برد، او [= يونس] در شكم سه ماهى محبوس گشت و خداى تعالى شكم آن ماهيان بر او چون آبگينه كرد تا آن ماهى هفت دريا بگرديد و او عجايب هفت دريا بديد. چون او را به قعر دريا رسانيدند، تسبيحِ اهل دريا بشنيد، او نيز موافقت كرد گفت: «...لا إِلهَ إِلاّ أَنْتَ سُبْحانَكَ إِنِّي كُنْتُ مِنَ الظّالِمِينَ»^۱ ،... و او چهل شبان روز در شكم ماهى بماند**. ^۲
1633. علامه شعرانى: * سه ماهى: ثعلبى در عرائس گويد: ماهى اول كه يونس را بلعيد ماهى ديگر او را بخورد و آن ماهى را ماهى ديگر. ^۳
1634. ** ثعلبى گويد: اختلاف كردند در مدت حبس يونس؛ مقاتل گفت سه روز و عطا هفت روز و ضحاك بيست روز و سُدّى و كلبى چهل روز، ^۴ و اهل كتاب گويند سه روز ماند. والله اعلم. ^۵
روض الجنان: يونس عليه‏السلام بيامد، چون به درِ شهر رسيد شبانى را ديد. شبان او را گفت: تو چه مردى؟ گفت: من يونس متّىام. گفت: پادشاه اين شهر و مردمان اين شهر
آرزومند ديدار تواند، چرا در شهر نروى؟ گفت: نمى‏روم، ولكن چون تو با شهر شوى پادشاه را سلام من برسان. و بگو كه: يونس تو را سلام مى‏كند. شبان گفت: تو عادت پادشاه و مردمان اين شهر دانى كه هر كس كه بر او دروغى بينند او را بكشند اگر بيّنت از من خواهند من چه گويم؟ اين درخت و اين سنگ گواه تواند... .
و يونس عليه‏السلام آن جا كه آن مرد را پيغام داد، با درخت و سنگ تقرير كرد كه: چون او آيد و گواهى خواهد بر حضور من، براى او گواهى دهى... . شبان بيامد با كسان پادشاه به‏نزديك آن سنگ و آن درخت ... درخت و سنگ گواهى بدادند. مردمان پادشاه بازآمدند و ملك را خبر دادند. پادشاه دست شبان گرفت و او را برجاى خود بنشاند و گفت: اينجاى به تو سپردم نگه دار و پادشاهى تو راست و او برخاست به طلب يونس، بگرديد و او را بيافت و عمر در خدمت او سر برد. ^۶
1635. علامه شعرانى: اين حكايت را با اندك اختلاف ثعلبى در عرائس آورده است ^۷ و اين تفاصيل چون از امام معصوم روايت نشده است و از آيه قرآن هم استنباط نمى‏شود لذا به صحت آن اعتماد نيست و آنچه مسلم است همان است كه قرآن بر آن دلالت دارد، و اهل كتاب نيز تاريخ يونس را نمى‏دانند و ثعلبى گويد: در عهد ملوك الطوائف يعنى اشكانيان بود. ^۸ والله اعلم. ^۹
روض الجنان: مَنْفُوع. ^۱۰
1636. علامه شعرانى: نفع متعدى است و منفوع كسى است كه سود مى‏برد. ^۱۱
روض الجنان: و آنان كه خواندند: يونس و يوسف به «كسر»، خواستند تا اسم را
تازى كنند من الايناس و الايساف، فعل مستقبل باشد از او. ^۱۲
1637. علامه شعرانى: يعنى در اصل يوسف و يونس فعل مستقبل بودند و همان را نام كردند؛ مانند يعيش و يزيد در عربى. ^۱۳
روض الجنان: گوييم: واجب نبود كه عذاب فرود آمده باشد به ايشان بر وجهى كه مُلجا شوند، و انّما آثار و اَعلام عذاب پيدا شد آن جا و آنچه دلالت عذاب بود، چنان‏كه: عليل مُدْنف كه او به خود گمان مرگ برد و علامات مرگ پيدا شود بر او نه آن علامات كه ملجى‏ء باشد از ديدن فريشته، توبه كند، توبه او قبول كند خداى تعالى، ولكن چون ظنّ يقين شود و فريشته فرو آيد و او را بيند و جان به حنجر رسد و او مُنْخَنق شود به مرگ توبه از او قبول نكنند. ^۱۴
1638. علامه شعرانى: اعلام و نشانه‏هاى عذاب در دنيا است و اهل دنيا آن را مى‏بينند و ديدن آن دليل قطع تكليف نيست، بر خلاف ديدن فرشته كه مردم عادى آن را نمى‏بينند تا وقتى وارد آخرت شوند و در آن وقت تكليف منقطع مى‏شود و توبه نمى‏گردد. ^۱۵