2416. علامه شعرانى: * يعنى راست گفتن و دروغ گفتن حادث است نه قديم و علم خدا قديم است؛ چون از ازل مى دانست صادق كيست و كاذب كيست، اما علم به آنان در وقت وقوع و وجود آنان مانند معلوم حادث است. از اين جهت عالمى يعنى عالم بودن خداوند را مانند صادقى يعنى صادق بودن آنان با وصف حدوث ذكر كرد و صفت معلوم را براى علم اثبات فرمود مجازاً؛ چون در حقيقت علم قديم است وثابت و معلوم حادث است و متغير و همچنان كه علم گويند و از آن معلوم خواهند مجازاً، همچنان وصف معلوم را براى علم آوردند مجازاً. ^۱
2417. ** ظاهرا يكى از مشايخ معتزله است. ^۲

10. «وَ مِنَ النّاسِ مَنْ يَقُولُ آمَنّا بِاللّهِ...» .

روض الجنان: تيغ برآهيخت. ^۳
2418. علامه شعرانى: آهيختن و آختن، كشيدن نيزه و شمشير است و حمله كردن بدانها است، شاعر گويد: «واى كه شمشير جفا بر سر ما آخته اى». ^۴

23. «وَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِآياتِ اللّهِ وَ لِقائِهِ أُولئِكَ يَئِسُوا مِنْ رَحْمَتِي وَ أُولئِكَ لَهُمْ عَذابٌ أَلِيمٌ» .

روض الجنان: «وَ الَّذِينَ كَفَرُوا بِ آياتِ اللّهِ وَ لِقائِهِ» ؛ آنان كه كافر شوند به آيات خداى و لقاى او، يعنى جزاى او مكلّفان را بر افعال، ايمان ندارند به آيات خداى و آنكه ايشان را با پيش خداى مى بايد رفتن. «أُولئِكَ يَئِسُوا مِنْ رَحْمَتِى» ؛ ايشان آنانند كه از رحمت من نااميدند، و ايشان را عذابى باشد سخت. حق تعالى اين آيت را در ميان قصّه ابراهيم

سوره عنكبوت

«بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ»

3. «وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ فَلَيَعْلَمَنَّ اللّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبِينَ» .

روض الجنان: «وَ لَقَدْ فَتَنَّا الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ» ؛ ما امتحان كرديم آنان را كه پيش ايشان بودند، كه كار ما در تكليف اين است، و تكليف صورت امتحان دارد، و بيان اين چند جايگاه كرده ايم. «فَلَيَعْلَمَنَّ اللّهُ الَّذِينَ صَدَقُوا وَ لَيَعْلَمَنَّ الْكاذِبِينَ» ؛ تا بداند خداى تعالى راستيگرى آنان كه راست گويند، و بداند دروغزنان را.
و چون لفظ امتحان گفت، آن گفت كه مقتضى امتحان بود براى آنكه امتحان براى آن كنند تا آنچه ندانند بدانند، و اين بر سبيل مناسبت گفت، و حقيقت آن برخداى تعالى روا نيست چنان كه لفظ «فتنه» متأوَّل باشد، لفظ «فَلَيَعْلَمَنَّ» هم متأوّل باشد، ... و گفتند: چون صدق و كذب ايشان حادث بود و علم به آن على ما هوَ به الاّ آنگه نباشد كه در وجود آيد بر سبيل توسّع عالمى را چون صادقى نهاد.* نقّاش** گفت و جُبّائى: معنى آن است تا خداى تعالى تمييز كند صادق را از كاذب، و اين تأويلاتى است متقارب. ^۱