و قلّت مبالات و فقْدِ ايمان به آن، «حَتّى إِذا خَرَجُوا مِنْ عِنْدِكَ» ؛ تا آنگه كه از نزديك تو بيرون آيند، «قالُوا لِلَّذِينَ أُوتُوا الْعِلْمَ» ؛ گويند آنان را كه ايشان را علم داده باشند از مؤمنان و صحابه و مستبصران: «ما ذا قالَ آنِفاً» ؛ چه گفت اين ساعت به نوى؟*... مقاتل گفت: سبب آن بود كه رسول عليه السلام خطبه كردى و در وى ذكر منافقان كردى و عيب ايشان. ايشان بشنيدندى، خوش نيامدى ايشان را، بيرون آمدندى صحابه را گفتندى بر طريق استهزا: «ما ذا قالَ آنِفاً» ؛ چه گفت بر سرى كه ما نيك نشنيديم؟ عبداللهِ عبّاس گفت: من از آنانم كه مرا علم دادند و معنى ام** بدين آيت، چه از من چند بارها پرسيدند كه: «ما ذا قالَ آنِفاً» . ۱
2633. علامه شعرانى: * يعنى تازه و نو كه تاكنون نگفته بود. ۲
2634. ** يعنى مقصودم از اين آيه. ۳
25. «إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْهُدَى الشَّيْطانُ سَوَّلَ لَهُمْ وَ أَمْلى لَهُمْ» .
روض الجنان: «إِنَّ الَّذِينَ ارْتَدُّوا عَلى أَدْبارِهِمْ» ، گفت: آنان كه مرتد شوند و باز گردند بر اَدبار، قتاده گفت: كافران اهل كتاب اند كه پيش از آمدن رسول معترف بودند به او، چون بيامد كافر شدندبه او و او را مى شناختند از آنكه نعت او در كتب خود ديده بودند. عبداللهِ عبّاس گفت: منافقان اند كه به منزلت مؤمنان اند در ظاهر، چون با هم خالى شوند، با سر كفر شوند. و بيان كرده ايم كه، از اصل ما، ارتداد صورت نبندد، و دليل بر او بيان كرده، و آنان كه در حقّ ايشان اين لفظ مى آيد، منافقان اند كه به ظاهر ايمان مى گويند و در باطن كافراند. ۴
