مأمور فرمود و هر دو صحيح است. ^۱
2674. ** تا روح او جاودان باقى است دو فرشته مدبر دو قوه نگاهبان اويند. ^۲

22. «لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا فَكَشَفْنا عَنْكَ غِطاءَكَ فَبَصَرُكَ الْيَوْمَ حَدِيدٌ» .

روض الجنان: «لَقَدْ كُنْتَ فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا» ، اينجا هم قول مضمر است و تقدير آنكه: فَيَقُولُ لَهُ. خداى تعالى او را گويد: تو از اين روز غافل بودى، ما پوشش برداشتيم* تا آنچه به خبر مى شنيدى به عيان بديدى، و مراد به «كشفِ غِطاء» آن است كه آنچه معدوم بود در وجود آورديم، آنچه در كتم و پرده عدم** بود به صحراى وجود آورديم به منزلت آنكه چيزى در پوشش باشد ظاهر گردانند. ^۳
2675. علامه شعرانى: * ظاهر كلام آن است كه چون در دنيا بود احوال آخرت و دو فرشته سائق و شهيد با او بودند، اما پرده اى در ميان بود نمى ديد و به رحلت از اين جهان پرده برداشته شد و آنچه مخفى بود ظاهر شد. شهيد فرشته اى است مناسب قوه نظريه، وسائق نظير قوه عمليه. ^۴
2676. ** در عدم چيزى نيست و معدوم آن است كه نباشد، اماكشف آن است كه چيزى موجود باشد و پنهان. پس تأويل عبارت قرآن بدين وجه خلاف ظاهر است، و تأويل قرآن برخلاف ظاهر آنجا جايز است كه حمل برظاهر محال باشد و به نظر مؤلف محال مى رسيد كه آتش و فرشتگان سائق وشهيد واحوال آنها وقتى كه انسان زنده است موجود باشند و او نبيند، از اين جهت تأويل كرده است به موجود كردن معدوم. اما به نظر بعضى محال نيست چيزى از احوال قيامت كه ما نمى بينيم اكنون موجود باشد، چنان كه پيغمبر صلى الله عليه و آله بهشت و دوزخ را ديد و ساير مردم نمى ديدند. ^۵

2671. علامه شعرانى: اين روايت دلالت دارد بر آنكه اجسام مجردند بى ماده كه جاى برغذا تنگ نمى كند و صور مجرده چنين هستند؛ چنان كه ما در ذهن چيزهاى فراوان تصور مى كنيم؛ آنها يكديگر را محو و باطل نمى كنند. ^۱
روض الجنان: ... حسن گفت: اين فرشتگان از مرد دور نشوند اِلاّ در دو وقت: در وقت قضاى حاجت، و در وقت خلوت. ^۲
2672. علامه شعرانى: قول حسن حجت نيست و در خلوت و قضاء حاجت هم كسى كه معصيت كند نوشته مى شود. ^۳
روض الجنان: ... انس روايت كرد كه رسول عليه السلام گفت: خداى تعالى دو فرشته بر بنده مؤمن موكّل كرده تا عمل او بر او مى نويسند.* چون بنده را وفات رسد، فرشتگان گويند: بار خدايا، آن بنده كه ما موكّل او بوديم فرمان يافت، چه فرمايى، به آسمان شويم؟ حق تعالى گويد: آسمان مملوّ است از فرشتگان. گويند: بار خدايا، به زمين فرو شويم؟ گويد: زمينها مملوّ است از فرشتگان من. گويند: بار خدايا، كجا فرمايى؟ گويد: بر سر گور اين بنده مقام كنيد،** تسبيح و تهليل مى كنيد و ثوابش بر او مى نويسيد تا به روز قيامت. ^۴
2673. علامه شعرانى: * اين دو فرشته نظير قوه عقليه نظريه و عمليه است كه انسان از ساير افراد حيوان بدان ممتاز است. حيوان نه ادراك كلى و مجرد مى كند و نه حسن و قبح افعال را تشخيص مى دهد. و انسان به قوه نظرى، خداوند و پيغمبر و معارف الهى را مى شناسد و ايمان مى آورد و به قوه عمليه مسؤول اعمال خويش مى شود و قلم تكليف بر او نهاده است. و در جاى ديگر فرموده «اقْرَأْ كِتابَكَ كَفى بِنَفْسِكَ الْيَوْمَ عَلَيْكَ حَسِيباً»^۵ و در اينجا دو فرشته را براى ضبط و حساب