33. «مَنْ خَشِيَ الرَّحْمنَ بِالْغَيْبِ وَ جاءَ بِقَلْبٍ مُنِيبٍ» .

روض الجنان: «مَنْ خَشِيَ الرَّحْمنَ بِالْغَيْبِ» ، گفت: و او آن باشد كه از خداى بترسد در غيبت مردمان، آنجا كه كس حاضر نباشد از مردمان كه او را شرم يا ترس باشد از او و او دست بدارد از معصيت، او معنى است به آيت. ^۱
2679. علامه شعرانى: يعنى مقصود از اين آيه اوست. ^۲

38. «وَ لَقَدْ خَلَقْنَا السَّمواتِ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما فِي سِتَّةِ أَيّامٍ...» .

روض الجنان: ستان باز خفت. ^۳
2680. علامه شعرانى: ستان خفتن برپشت خفتن است. ^۴

41. «وَ اسْتَمِعْ يَوْمَ يُنادِ الْمُنادِ مِنْ مَكانٍ قَرِيبٍ» .

روض الجنان: هشت ده ميل. ^۵
2681. علامه شعرانى: يعنى به هيجده ميل. ^۶

24. «أَلْقِيا فِي جَهَنَّمَ كُلَّ كَفّارٍ عَنِيدٍ» .

روض الجنان: «أَلْقِيا فِي جَهَنَّمَ» ، گفتند: خطاب است با قرين او و با مالك، گويد هر دو را كه: دست يكى دارى و هر دو او را به دوزخ اندازى. بعضى دگر گفتند: خطاب با مالك است تنها، جز كه كلام عرب بر اين است كه خطاب كنند با يك كس به لفظ تثنيه، يَقُولُ الْعَرَبُ: وَيْلَكَ ارْحَلاها وَازْجُراها، و خُذاهُ واَطْلِقاهُ. ^۱
2677. علامه شعرانى: يعنى پالان برناقه نهيد و او را برانيد. ^۲

30. «يَوْمَ نَقُولُ لِجَهَنَّمَ هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِيدٍ» .

روض الجنان: آنگه گفت: اين آن روز باشد كه ما گوييم دزوخ را كه پر شدى، «هَلِ امْتَلَأْتِ وَ تَقُولُ هَلْ مِنْ مَزِيدٍ» ؛ و دوزخ گويد: زيادتى هست؟... و اين سؤال و جواب را دو وجه باشد: يكى آنكه خطاب با خازنان دوزخ باشد و لكن حوالت با دوزخ كرد عَلى سبيلِ التَّوسّع، دوم آنكه بر وجه تهديد و تنبيه باشد كافران را و بر حقيقت اينجا سؤال و جوابى نباشد، يعنى اين حال چنان محقّق است كه اگر دوزخ اهل جواب باشد از او سؤال كنند، جواب اين دهد كه: «هَلْ مِنْ مَزِيدٍ» . ^۳
2678. علامه شعرانى: اين سخن از مؤلف تأويل قرآن است برخلاف ظاهر، و چنان كه گفتيم تأويل قرآن جايز نيست مگر ظاهر آن محال باشد وسخن گفتن آتش دوزخ محال نيست مگر آنكه موجودات آخرت را قياس به دنيا كنيم و گوييم چون آتش در دنيا سخن نمى گويد در آخرت هم نمى گويد واين قياس صحيح نيست. ^۴