سوره حديد

«بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمِ»

3. «هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْأخِرُ وَ الظّاهِرُ وَ الْباطِنُ وَ هُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ» .

روض الجنان: در خبر است كه: عمر خطّاب از اين آيت پرسيد كَعْب أحْبار را، گفت: معنى آن است كه اوّل چنان داند كه آخر، و باطن چنان داند كه ظاهر. ^۱
2763. علامه شعرانى: سؤال عمر از كعب با آنكه سالها ملازم پيغمبر صلى الله عليه و آلهبود عجيب مى نمايد و اين همه تكلّف در تفسير «هُوَ الْأَوَّلُ وَ الْأخِرُ» از آن است كه از آن استفاده حلول و اتحاد نشود. اما آنكه معنى علت فاعلى و غايى را دانسته و احاطه علت را به معلول از همه جهت تعقّل كرده است، آيه را حمل بر آن خواهد كرد و آنكه ـ نعوذبالله ـ معلول را از علت بى نياز داند در بقا اين آيه در نظر او مشكل است. و آنكه فرمود: «وَ هُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ»^۲ تأييدِ مقصود مى كند و اين آيات از معجزات علمى پيغمبر ما است صلى الله عليه و آله. بارى، قوام مركبات كه بيشتر در نظر ما است به چهار علت است: فاعلى و

نمى كنند و اگر قرائت كنند غلط است و متابعت آنان نبايد كرد. اين گونه روايات دليلِ آن است كه علما در همه جا روايت را صحيح نمى دانستند و به آن عمل نمى كردند خبرى شنيده بودند و مى گفتند و در جايى كه از به كار بستن آن زيانى نبوده، بدان عمل مى كردند. ^۱