آسمانها از اين عناصر و اجسامى مانند آنها خلق شده است. ^۱

7. «إِذا أُلْقُوا فِيها سَمِعُوا لَها شَهِيقاً وَ هِيَ تَفُورُ» .

روض الجنان: ... و آن دوزخ همچنان مى جوشد كه لويد جوشد. ^۲
2822. علامه شعرانى: « لويد » به معناى ديگ بزرگ است كه فعلاً هم در مازندران مصطلح است. ^۳
ص

16. «أَ أَمِنْتُمْ مَنْ فِي السَّماءِ أَنْ يَخْسِفَ بِكُمُ الْأَرْضَ فَإِذا هِيَ تَمُورُ» .

روض الجنان: ... امّا اشارت مردم در وقت دعا به آسمان براى آن است كه آسمان محلّ وحى و منزل مطر است و منزل قدس است و جاى مقدّسان و مقرّبان است و معدن روزى است. ^۴
2823. علامه شعرانى: بعضى صفت آسمان روحانى است، يعنى عالم مجردات نظير «لا تُفَتَّحُ لَهُمْ أَبْوابُ السَّماءِ»^۵ ، و بعضى صفت آسمان جسمانى است يعنى جهت علو مثل «وَ فِي السَّماءِ رِزْقُكُمْ» . ^۶

19. «أَ وَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ فَوْقَهُمْ صافّاتٍ وَ يَقْبِضْنَ ما يُمْسِكُهُنَّ إِلاَّ الرَّحْمنُ إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ بَصِيرٌ» .

روض الجنان: «أَ وَ لَمْ يَرَوْا إِلَى الطَّيْرِ فَوْقَهُمْ صافّاتٍ» ، آنگه حق تعالى بر سبيل تذكير نعمت گفت: نمى بينند اين كافران مرغان را كه از بالاى سر ايشان در هوا معلّق و بال

آسمان را گويند و جسم عنصرى هر چه رقيق باشد مانند آب و بلور چون به اين اندازه مسافت كه ميان زمين و كواكب است متراكم شود، مانع رؤيت خواهد شد. ^۱
روض الجنان: گفت: در خلق خداى تعالى تفاوتى نبينى، يعنى كمابيشى و تناقضى و تباينى و اختلافى از روى حكمت نه از روى منظر. ^۲
2820. علامه شعرانى: اين گنبد كه ديده مى شود آسمان نيست، زيرا كه آسمان رنگ ندارد و از غايت شفافى قابل ديدن نيست و اگر خود ديده مى شد مانع ديدن ستاره ها مى گرديد، چيزى كه خود ديده شود حاجب ماوراء است. اين كبودى كه ديده مى شود از آميختن زردى نور خورشيد با تاريكى ماوراء جو كه قبول نور خورشيد نمى كند پديدار آمده. بارى مستقيم و صاف بودن منظر اين گنبد كبود دليل نيست بلكه جمال و حكمتى كه در آن به كار رفته مثل آنكه رنگ كبود آن حافظ چشم است از شدت تابش. و التذاذ از رنگ و جمال آسمان دليل وجود جمال و كمال حقيقى است در مبدأ كل وجود. و استدلال به زينت بر وجود حق در قرآن بسيار است. ^۳

4. «ثُمَّ ارْجِعِ الْبَصَرَ كَرَّتَيْنِ يَنْقَلِبْ إِلَيْكَ الْبَصَرُ خاسِئاً وَ هُوَ حَسِيرٌ» .

روض الجنان: كعب الأَحبار گفت: آسمان دنيا موجى است مكفوف، و آسمان دوم از سنگ مرمر است سفيد، و آسمان سيوم از آهن است، و آسمان چهارم از مس است ـ و گفتند: از روى، و پنجم از سيم است و ششم از زر است و هفتم از ياقوت سرخ. ^۴
2821. علامه شعرانى: سخن كعب الاحبار صحيح نيست و اگر جسم سماوات از اين عناصر بود ما ستارگان را نمى ديديم. اگر شيشه يك گره ضخامت داشته باشد مانع رؤيت است و آب صاف بيش از سه متر نيز حاجب است و قدما هرگز نمى گفتند