بگويند سجّين كاغذ و لوح است كه نوشته ها در او است.
گوييم: آنها از اين عبارت قرآن كاغذ و لوح نفهميدند با آنكه اهل زبان بودند، چنان فهميدند كه غرض خداوند حفظ و ضبط اعمال مردم به وجهى، نه مانند دفاتر ولوح و كاغذ مردم دنيا، و مقصودشان اين بود كه سجّين ضبط عمل مردم مى كند به مقتضاى كتاب مرقوم اما كيفيت ضبط آن بر چه وجه است؟ در اين امور تقيدى به حمل الفاظ بر معانى دنيوى نداشتند. سجّين را به معنى ضلال يا حبس و تنگى و سختى هم گفتند. ^۱

15. «كَلاّ إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لَمحْجُوبُونَ» .

روض الجنان: «كَلاّ إِنَّهُمْ عَنْ رَبِّهِمْ يَوْمَئِذٍ لََمحْجُوبُونَ» ، گفت: حقّا كه ايشان روز قيامت از ثواب خداى محجوب و ممنوع باشند. ^۲
2885. علامه شعرانى: بهتر آن است كه معنى حجاب و ملاقات و دورى و محروميت از ديدار كه در قرآن بسيار است حمل بر معنى نزديك به معنى ظاهر لغت كنيم و گوييم بزرگ ترين نعمت اهل ايمان معرفت كامل پروردگار است و مشاهده معنوى ذات او، چنان كه بزرگ ترين عذاب اهل دوزخ دورى از وصال حق است، چنان كه در دعاى كميل آمده است: «هَبني صَبرتُ على حَرّ نارِك فكيف أصبر على فَراقِك». ^۳

و خواه نكنيم موجود باشد آن حقيقت است و آنكه فقط در تصور ما بوده و منشأ خارجى ندارد حقيقت نيست. ملائكه كه پيغمبران مى ديدند حقيقت بودند، گرچه ديگران نمى ديدند. ^۱
روض الجنان: ... مردى را ديد زعفران مى سخت. ^۲
2883. علامه شعرانى: «سختن» به معنى سنجيدن است و فردوسى گويد:

خرد را و جان را همى سنجد اودر انديشه سخته كى گنجد او^۳

7. «كَلاّ إِنَّ كِتابَ الفُجّارِ لَفِي سِجِّينٍ» .

روض الجنان: «كَلاّ إِنَّ كِتابَ الفُجّارِ لَفِي سِجِّينٍ» ، گفت: حقّا كه نامه كافران و فاجران و بى سامان كاران ـ كه اعمال ايشان بر او نوشته باشند ـ در سجّين باشد. عبداللهِ عمر گفت و معَتّب بن سُمَني و قتاده و مجاهد و ضحّاك و ابن زيد كه: «سجّين» زمين هفتم است، جانهاى كافران و نامه هاى اعمال ايشان آنجا باشد... . عطيّه گفت، عبداللهِ عبّاس از كَعْب الأحبار پرسيد كه سجّين چه باشد؟ گفت: بدان كه جانهاى كافران به آسمان برند، آسمان قبول نكند، با زمين آرند قبول نكند، فرو برند به زمين ديگر قبول نكند تا به هفتم زمين. از آنجا به سجّين برند، و آن سرحدّ ملك ابليس است. ^۴
2884. علامه شعرانى: اگر گويى: اين همه سخن و اختلاف درباره سجّين و عليّين براى چيست با آنكه خداوند در قرآن صريحاً بيان كرده نامه اعمال مؤمنان و فاجران است؟ علماى صدر اسلام به از ما مى دانستند كه الفاظ قرآن را حمل بر معنى ظاهر بايد كرد كه به ذهن خواننده متبادر مى گردد خود نيز به همين قيد مقيّد بودند و اينكه خداوند فرمود «كتاب مرقوم»^۵ سجّين نامه اى است نوشته شده بايد بى اختلاف و شك و ترديد