او سؤال كنند كه: مَنْ رَبُّكَ و مَنْ نَبيُّكَ وما شَهادتُكَ؟ خداى تو كيست و پيغامبر تو كيست و گوايى تو چيست؟ گويد: اللهُ ربّى و محمّدٌ نَبيّى اَشْهدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاّ اللهُ واَنَّ مُحمَّداً رسولُ الله. آنگه گور بر او فراخ كنند، مدَّ بَصَره؛ چندان كه چشم زخم او باشد*.
ابو سعيد خُدْرىّ روايت كند كه: ما با پيغامبر بوديم در جنازه اى، گفت: ايُّها النّاسُ! بدانى كه اين امّت را ابتلا كنند در گور. چون مرد را در گور نهند و قوم از او برگردند، فريشته اى مى آيد به دست او مطراق سركجى باشد و خداى او را زنده كند و آن فريشته او را بازنشاند و گويد: چه مى گويى؟ اگر مرد مؤمن بود گويد: اَشْهَدُ اَنْ لا اِلهَ اِلاّ اللّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ وَاَشْهَدُ اَنَّ مُحَمّداً عَبْدُهُ و رَسُولهُ. آن فريشته گويد: صَدَقْتَ؛ راست گفتى. آنگه درى از دوزخ برگشايد و گويد: بنگر اگر كافر بوديت اينجاى تو بودى امّا چون مؤمنى خداى تعالى آنجاى بدين جاى بدل كرد براى تو، و درى از بهشت در گور او گشايد و گور بر او فراخ كند**. و امّا كافر و منافق را گويد: چه مى گويى؟ او گويد: لا اَدْرى؛ ندانم. او را گويند: لا دَرَيْتَ ولا اهْتَديتَ؛ مداناش و راه مياباش.*** ^۱
1818. علامه شعرانى: * چشم زخم همان است كه ما امروز چشم انداز مى گوييم و در برهان مذكور نيست. ^۲ 1819. ** از اينجا گويند كه اين سؤال و جواب ونعمت و نقمت در قبر و فراخ كردن آن از عالم غيب است نه عالم شهادت؛ چون شايد مؤمنى در جوار كافرى مدفون باشد و اگر گور مؤمن را به قدر چشم انداز او فراخ كنند كافر هم در بهشت مى افتد و هيچ جاى براى جهنميان نمى ماند.
1820. *** الفى است كه غالباً در فارسى به فعل دعا الحاق مى كنند مانند مبارك بادا و مبادا كه گمراه شوى. ^۳
روض الجنان: ابو هريره گفت: مرد در گور آواز نعل آنان كه از گور او باز گردند

همه درختان درخت خرماست كه با آدمى به ماند از آنجا كه هر درخت را كه سر ببرند بار ديگر شاخه ها از او و پيرامن او برآيد جز درخت خرما را كه چون سر او ببرند خشك شود و نيز برگ بر نيارد چون آدمى كه بعد آنكه سرش ببرند نيز زنده نماند، دگر آنكه تا او را بر برنيفگنند و پيوند نكنند بَر نيارد،* و آدمى هم چونين بود. و رسول عليه السلام گفت: خَيْرُ المالِ سِكَّةٌ مأبُورَةٌ وفَرَسٌ مأسوره،** گفت: بهترينِ مال رده اى نخل بُوَد پيراسته بر بَر افگنده و اسپى كه بسيار زايد. ^۱
1815. علامه شعرانى: * ابر آن است كه گرد شكوفه خرماى نر را در شكوفه خرماى ماده ريزند و اگر چنين كنند ميوه آن نيكو شود. ^۲
1816. ** «خيرُ المالِ مهرةٌ مَأمورَةٌ، و سِكّةٌ مَأبورَةٌ ^۳ ـ الحديث» كذا فى القاموس. ^۴
روض الجنان: مُؤج. ^۵
1817. علامه شعرانى: مؤرّج سدوسى يكى از لغويان مشهور است و نام او مكرر در اين كتاب آمده است. ^۶

27. «يُثَبِّتُ اللّهُ الَّذِينَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثّابِتِ فِي الْحَياةِ الدُّنْيا وَ فِي الاْخِرَةِ وَ يُضِلُّ اللّهُ الظّالِمِينَ وَ يَفْعَلُ اللّهُ ما يَشاءُ» .

روض الجنان: ... عبداللهِ عبّاس گفت در اين آيت: چون بنده مؤمن را وفات رسد، فريشتگان به بالين او حاضر آيند و بر او سلام كنند و او را به بهشت بشارت دهند. و چون جنازه او برگيرند تشييع كنند. چون وقت نماز كردن بُوَد بر او نماز كنند. چون او را دفن كنند، با او در گور شوند و خداى او را زنده باز كند، او را در گور باز نشانند و از