صحيح است؛ زيرا كه ماده انسان خاك است و پس از مردن و زوال صورت انسانى باز خاك مى گردد. ^۱
روض الجنان: خرهى. ^۲
1834. علامه شعرانى: «خره» در لغت فارسى لجن است و گل خيسيده. ^۳

28. «وَ إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي خالِقٌ بَشَراً مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ» .

روض الجنان: «وَ إِذْ قالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ» ، عامل در ظرف مضمر است، يعنى وَ اذْكُرْ؛ ياد كن اى محمّد چون گفت خداى تو فريشتگان را: «إِنِّي خالِقٌ بَشَراً» ؛ من بخواهم آفريدن خلقى را. ^۴
1835. علامه شعرانى: يعنى بشر را كه در آيه به آن تصريح شده و بشر و انسان مرادف يكديگرند و خداوند آدم ابوالبشر ونوع انسان را در يك حكم آورده است. ^۵

31. «إِلاّ إِبْلِيسَ أَبى أَنْ يَكُونَ مَعَ السّاجِدِينَ» .

روض الجنان: «إِلاّ إِبْلِيسَ» ؛ همه سجده كردند مگر ابليس كه اِبا كرد و امتناع از آنكه سجده كند، و كلام در آنكه ابليس از جمله فريشتگان بود يا نه به استقصا برفته است و نيز اين قصّه به تمامى در سورة البقرة. ^۶

41. «قالَ هذا صِراطٌ عَلَيَّ مُسْتَقِيمٌ» .

روض الجنان: ... خداى تعالى گفت ابليس را: «هذا صِراطٌ عَلَيَّ مُسْتَقِيمٌ» ، يعقوب خواند در عَشَر... . ^۷
1837. علامه شعرانى: يعنى در قرائت عشر؛ چون هفت قرائت معروف به اجماع متواتر است و در قرائت سه تن اختلاف است: يعقوب و خلف و ابوجعفر و مجموع اينها ده قرائت مى شود و هر چه غيرِ اين ده باشد به اتفاق شاذ است و خواندن آن جايز نيست. ^۸

43. «وَ إِنَّ جَهَنَّمَ لَمَوْعِدُهُمْ أَجْمَعِينَ» .

روض الجنان: بخشيده. ^۹
1838. علامه شعرانى: بخشيده ترجمه مقسوم است يعنى قسمت كرده. ^۱۰

49. «نَبِّئْ عِبادِى أَنِّي أَنَا الْغَفُورُ الرَّحِيمُ» .

روض الجنان: «نَبِّئْ عِبادِى» ، آنگه رسول را گفت: خبر ده بندگان مرا كه من غفور و رحيمم و آمرزگار و بخشاينده ام و عذاب من عذابى سخت است. و اين غايت وعد و وعيد است كه حق تعالى مختصر در اين دو آيت بگفت.

ديده بودند ستاره باران نبود بلكه نادراً شهابى ديده مى شد. ^۱

20. «وَ جَعَلْنا لَكُمْ فِيها مَعايِشَ وَ مَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرازِقِينَ» .

روض الجنان: ... «وَ مَنْ لَسْتُمْ لَهُ بِرازِقِينَ» ؛ و نيز آنان را كه شما روزى ايشان ندهى، يعنى وحوش و دوابّ و اَنعام، و «مَنْ» در آيت به معنى: «ما» باشد براى آنكه نه عقلا راست... . ^۲
1831. علامه شعرانى: براى آنكه «من» خاص عقلا است اينجا آن را به معنى «ما» بايد گرفت كه وحوش و امثال آن را مشتمل شود. ^۳

22. «وَ أَرْسَلْنَا الرِّياحَ لَواقِحَ فَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَسْقَيْناكُمُوهُ وَ ما أَنْتُمْ لَهُ بِخازِنِينَ» .

روض الجنان: «وَ أَرْسَلْنَا الرِّياحَ لَواقِحَ» ... و گفته اند «لَقح» هم لازم است و هم متعدّى، و رياح لواقح آن بود كه ميغ را جمع كند تا از او باران زايد و درخت را باردار كند*. ^۴
1832. علامه شعرانى: گرد نر را بر ماده افكند. ^۵

26. «وَ لَقَدْ خَلَقْنَا الاْءِنْسانَ مِنْ صَلْصالٍ مِنْ حَمَإٍ مَسْنُونٍ» .

روض الجنان: ... «وَلَقَدْ خَلَقْنا الإِنسان» ؛ ما بيافريديم آدم را. ^۶
1833. علامه شعرانى: اين گونه تعبير در قرآن و كلمات عرب بسيار است؛ آدم گويند و از آن نوع انسان خواهند. و اگر كسى گويد: خداوند همه افراد انسان را از گل آفريد