2085. علامه شعرانى: در مجمع البيان گويد: آفتاب در چشمه گل آلود فرو مى شد يعنى از پشت چشمه نه آنكه حقيقة در گل و لاى فرو رود و خداوند فرمود ذوالقرنين آن را چنان يافت مانند كسى كه كناره دريا ايستاده باشد چنان يابد كه خورشيد در آب فرو مى شود با آنكه حقيقةً در آب نمى رود. و اين تأويل از ابو على جبائى و ديگران از قدما هم نقل شده و گفته اند خورشيد بسيار از زمين بزرگ تر است و محال است در چشمه اى از چشمه هاى زمين فرو رود. ^۱ و نيز خورشيد از آسمان است و زمين كره است و در گشتن نزديك زمين نمى شود. عجيب است كه مؤلف به اين معنى اشاره نكرده است. ^۲
روض الجنان: «قُلْنا يا ذَا الْقَرْنَيْنِ» ؛ ما گفتيم اى ذوالقرنين. ^۳
2086. علامه شعرانى: اين گفتار دليلِ پيغمبرىِ ذوالقرنين نيست چون خداوند در قرآن مجيد بسيارى از جمادات را مانند آسمان و زمين و كوه و زنبور عسل و آتش و غير اينها مخاطب خويش قرار داد «قُلْنا يا نارُ كُونِي بَرْداً وَ سَلاماً عَلى إِبْراهِيمَ»^۴ ، «وَ قُلْنا لَها وَ لِلْأَرْضِ ائْتِيا طَوْعاً أَوْ كَرْهاً»^۵ ، «وَ قِيلَ يا أَرْضُ ابْلَعِي ماءَكِ وَ يا سَماءُ أَقْلِعِي»^۶ و غير ذلك از شماره بيرون است و مراد تسخير تكوينى والهام است به اسكندر كه به فتح بلاد عالم برود و خداوند را در آن مصلحتى بود كه علوم و آداب يونانيان را به همه عالم منتشر سازد؛ چون در آن عهد مردم يونان وارث افكار وعلوم بشر بودند و ذخائر عقول بزرگان عالم در طب وعلوم طبيعى و رياضى و صنايع مطلقا نزد آنان بود و پس از غلبه اسكندر بيش از هزار سال همه مردم جهان زبان يونانى را زبان علمى گرفته و علوم آنان را مى آموختند، مانند زبان عربى پس از اسلام؛ حتى حواريين عيسى انجيل را به

2082. علامه شعرانى: [عبادله:] چند نفر عبدالله نام كه مؤلف معين نكرده است، مانند عبداللهِ عبّاس و عبداللهِ مسعود و عبداللهِ عمر، اما از ابن عباس قرائت حمئه بى الف و از ابن عمر «حامئه» به الف منقول است. ^۱
روض الجنان: خرَّه. ^۲
2083. علامه شعرانى: «خرّه» لجن است و «لوشناك» آب تيره وگل آلود. ^۳
روض الجنان: عبداللهِ عبّاس گفت: به نزديك معاويه حاضر بودم، اين آيت بخواندند آنجا؛ فى عينٍ حامئةٍ به «الف». معاويه مرا گفت: چگونه مى خوانى اين كلمه را؟ گفتم «فى عَيْنٍ حَمِئَةٍ» ، و جز چنين نمى خوانم. معاويه، عبداللهِ عمر را گفت: چگونه مى خوانى؟ گفت: حامِيَةِ. عبداللهِ عبّاس گفت: قرآن به خانه ما فرود آمد، من از تو و از او به دانم. معاويه كس فرستاد و كعب الاحبار را حاضر كرد و از او پرسيد كه: در تورات چگونه يافتى كه آفتاب كجا فرو مى شود؟ كعب گفت: امّا تازى شما به دانى و امّا در تورات چنين است: فى ماءٍ و طينٍ؛ به ميان آب و گل فرو مى شود... . ^۴
2084. علامه شعرانى: غرض از تورات، مطلق كتب يهود است وگرنه اسكندر ذوالقرنين پس از موسى و ساير پيغمبران بنى اسرائيل آمد و مورخان يهود تاريخ سلطنت او را در كتب ديگر غير كتاب مقدس نوشتند. معاويه هم مانند عوام يهود و نصارا كه كتاب معتبر مسلمانان را منحصر به قرآن مى دانند گمان مى كرد كتاب معتبر يهود منحصر به تورات است. ^۵
روض الجنان:... ابوالعاليه گفت: آفتاب به چشمه اى فرو مى شود كه آن چشمه او را به مشرق مى اندازد. ^۶