ايشان سدّى بكنم... اميرالمؤمنين على گفت: بالاى ايشان يك بَدَست بيش نيست، و بهرى از ايشان دراز درازند، و ايشان دندان و چنگال دارند چنان كه سباع... و هيچ از ايشان نباشد كه بميرد الاّ آنگه كه هزار فرزند بزايد، چون هزار تمام بزايد آنگه بداند كه وقت مرگ است او را. و به وقت چنان كه ما را باران آيد، ايشان را از دريا ماهى آيد چندان كه حدّ و اندازه آن جز خداى نداند. ايشان بگيرند آن ماهيان را و ذخيره كنند تا سال ديگر، و يكديگر را به آواز كبوتر خوانند، و آواز بلندشان چون كه بانگ گرگ باشد، و جفت چنان گيرند كه بهايم.
چون ذوالقرنين ايشان را بديد، بازگشت و قياس گرفت آنجايگاه را، و آن به آخر زمين تركستان بود از جانب شرق.* ما «بَيْنَ الصَّدَفَيْنِ» ، صَدَفه، سنگ بود، بفرمود تا اساس آن چندانى بكندند كه به آب رسيدند، آنگه به سنگ برآورد صد فرسنگ در عرض پنجاه فرسنگ، و هر كه صافى سنگ بنهاد، بفرمود تا به جاى گِل، مس و روى گداخته در او ريختند تا همچون عرق كوه شد در زمين. اكنون آن سدّ به مانند بُرد يمانى است خطّى سياه و يكى سرخ و يكى زرد از سياهى آهن و سرخى مس.
آنگه روى به ميانه زمين نهاد كه در او انس بودند، در زمين مى رفت و شهرها مى گشاد و دعوت مى كرد تا به جماعتى رسيد، مردمانى را يافت مصلح، نيكو سيرت، با انصاف، حكم به عدل و قسمت بسويّت، حالشان يكسان بود. ^۱ **
2092. علامه شعرانى: * اسكندر تا آخر تركستان وزمين مشرق رفت و مورخان فرنگى ويونانى هم آن را نوشتند و در آن نواحى بناها كرد. و اگر گوييم يأجوج و مأجوج از نژاد مغول و نزديك بلاد آنان بودند اسكندر سد را بدان جاها ساخته و محققين گويند آنان در نواحى شمال از آن سوى قفقاز و آسياى صغير بودند و فرنگيان آنها را سيت مى گويند پس سد هم در همان نواحى بنا شده است و در باب الابواب قفقاز سدى بوده است بدين وصف كه خداوند بيان فرموده و مورّخين

مقاومت ندارد و اين را يكى از نصارا از يونانيان نقل كرده است و گويد در آغاز كار او به جانب غرب تاخت و طوايف آنجا را كه غارتگر و ياغى بودند رام كرد و تا رود دانوب رفت و چون از طرف مغرب ايمن شد با لشكرى كه پدرش براى مبارزه با ايران آماده كرده بود آماده مشرق شد. و آنچه در اين كتابِ تفسير نقل شده غالباً مقتبس از عرائس ثعلبى است و با حذف مبالغات با آنكه مورخين نصارا گفته اند موافق است. اسكندر از سيزده سالگى شاگرد ارسطو بود وخداشناسى از او آموخته و موحد بود. و امام فخر رازى اشكال كرده است كه تعظيم اسكندر در حقيقت تعظيم ارسطو و تصديق فلسفه او است. و جواب آن است كه تعظيم ارسطو از خداوند بعيد نيست چون خداى تعالى در قرآن تعظيم عقل و عقلا بسيار كرده است و ارسطو فرد شاخص عقلاى جهان است اما تصديق همه افكار عقلاى جهان يا ارسطو را نفرموده است؛ چون تعظيم كسى موجب صحت همه افكار او نيست و حضرت اميرالمؤمنين عليه السلامبعض اعمال عمر و ابى بكر را در نظم جهان و حفظ ظاهر اسلام تمجيد فرموده است و ارسطو خود از افلاطون تعظيم بسيار كرده وهمه عقايد او را صحيح نمى دانست وخداوند درباره بخت نصّر گفت «بَعَثْنا عَلَيْكُمْ عِباداً لَنا أُولِي بَأْسٍ شَدِيدٍ»^۱ ونيز حضرت امام جعفر صادق عليه السلام در توحيد مفضل از ارسطو به تجليل نام برده است. ^۲

95ـ96. «قالَ ما مَكَّنِّي فِيهِ رَبِّي خَيْرٌ فَأَعِينُونِي بِقُوَّةٍ أَجْعَلْ بَيْنَكُمْ وَ بَيْنَهُمْ رَدْماً * آتُونِي زُبَرَ الْحَدِيدِ حَتّى إِذا ساوى بَيْنَ الصَّدَفَيْنِ قالَ انْفُخُوا حَتّى إِذا جَعَلَهُ ناراً قالَ آتُونِي أُفْرِغْ عَلَيْهِ قِطْراً» .

روض الجنان: «قالَ» ؛ گفت: يعنى ذوالقرنين: «ما مَكَّنِّي فِيهِ رَبِّي خَيْرٌ» ؛ آنچه خداى مرا تمكين داده است در آن بهتر است شما مرا يارى دهى به قوّتى تا من از ميان شما و