وَعْدُ رَبِّي حَقًّا» مناسب با «وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ» است. ¹

107. «إِنَّ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحاتِ كانَتْ لَهُمْ جَنّاتُ الْفِرْدَوْسِ نُزُلاً» .

روض الجنان:... مجاهد گفت: فردوس به لغت روم، بستان باشد. ^۲
2099. علامه شعرانى: اكنون هم پاراديس مى گويند. ^۳

رحمت است از خداى* من چون وعده خداى آيد كه نزديك قيامت و اشراط ساعت پيدا كرد، «جَعَلَهُ دَكّاءَ...» يعنى چون وقت آن آيد كه خداى وعده داده است، آن سدّ دويست گز معارضه صد فرسنگ در طول، و پنجاه در عرض، چون زمين ساده كند**. «وَ كانَ وَعْدُ رَبِّي حَقًّا» ؛ و وعده خداى حق و درست و صدق است.
«وَ تَرَكْنا بَعْضَهُمْ يَوْمَئِذٍ يَمُوجُ فِي بَعْضٍ» و آنگه كه وعده خداى آيد، ما خلقان را رها كنيم چون مضطرب و مختلط گشته، بهرى به بهرى در آميخته، زنان با مردان و هر جنسى با ناجنس خود از دَهْش و حيرت... «وَ نُفِخَ فِي الصُّورِ» و بفرماييم تا در صور*** دمند، و اين عند ظهور اشراط و علامات قيامت باشد. ¹
2096. علامه شعرانى: * چنان كه گفتيم ذوالقرنين خدا شناس بود و عبارت وى كه دليل اين معنى است از كتاب تاريخ يوسف نقل كرديم. و اينكه گويند اسكندر بت پرست و سزاوار اين تجليل نيست كه قرآن از او كرده، اصلاً از كشيشان نصرانى براى ايراد بر قرآن. و مترجم قرآن به زبان فرانسه رد كرده است و آن را تنظير به تجليل تورات از كورش نموده است. و از آنچه گفتيم معلوم شد هيچ لازم نيست از قول عامه مفسران تخطى كنيم و ذوالقرنين را مرد ديگرى بدانيم غيرِ اسكندر؛ چون يهود اسكندر را به عنوان ذوالقرنين و خداپرست مى شناختند و همان را از پيغمبر ما پرسيدند. و دو شاخ او دو برآمدگى بر دو طرف كلاه وى كه پهلوانان قديم بر آن پر مى زدند. ²
2097. ** در برهان ساده به معنى صحرا و بيابان آمده است. ³
2098. *** اين آيه مطلب تازه است راجع به قيامت، تتمه قصه ذوالقرنين نيست و خداوند پس از ذكر اصحاب كهف و صاحبان بستان سخنى از قيامت و دوزخ و عذاب و قهر الهى آورده است ومناسبت آن اينجا بيشتر است چون وقتى خداوند وعده داد و به انجام رسيد، دليل آن است كه وعده قيامت و عذاب آن هم واقع خواهد شد. «وَ كان