2185. علامه شعرانى: * عماد ضميرى است كه براى تأكيد مى آورند، و اين اصطلاح كوفيان است. ^۱
2186. ** يعنى «هى» آخر جمله سابق است كه «وَ اقْتَرَبَ الْوَعْدُ الْحَقُّ فَإِذا هِىَ» ؛ يعنى وعده درست نزديك شد، گويا ناگهان آمده است. ^۲

104. «يَوْمَ نَطْوِي السَّماءَ كَطَيِّ السِّجِلِّ لِلْكُتُبِ كَما بَدَأْنا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ وَعْداً عَلَيْنا إِنّا كُنّا فاعِلِينَ» .

روض الجنان: و قوله: «نَطْوِي السَّماءَ» ، اين «طى» را بر دو وجه تفسير كردند، يكى: طىّ، كه خلاف نشر باشد، يعنى ما آسمان را درنورديم پس از آنكه افراخته باشيم، و وجه دگر آنكه: طىّ، عبارت باشد از كتم و اِخفاء. ^۳
2187. علامه شعرانى: آسمان حجاب ميان عالم مادى و مجرد است وچون درنورديده شود عالم تجرد ظاهر شود چنان كه در روايت آمده و در قرآن اشاره فرمود بهشت بالاى آسمانها است و زير عرش ـ يعنى عالم ديگر ـ آن سوى آسمان است. ^۴
روض الجنان:گفت: واسَوْأتا، وا رُسْوايا! ^۵
2188. علامه شعرانى: «رسوا» فارسى است و اين گونه تعبير عربى آن را در كلمه فارسى به كار برده است. ^۶

111. «وَ إِنْ أَدْرِي لَعَلَّهُ فِتْنَةٌ لَكُمْ وَ مَتاعٌ إِلى حِينٍ» .

روض الجنان: شعبى گويد: چون حسنِ على عليهماالسلام كار به معاويه تسليم كرد، معاويه

97. «وَ اقْتَرَبَ الْوَعْدُ الْحَقُّ فَإِذا هِيَ شاخِصَةٌ أَبْصارُ الَّذِينَ كَفَرُوا يا وَيْلَنا قَدْ كُنّا فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا بَلْ كُنّا ظالِمِينَ» .

روض الجنان: «وَ اقْتَرَبَ الْوَعْدُ الْحَقُّ» ، فرّاء و جماعتى اهل علم گفتند: «واو» زيادت است، و تقدير آن است كه: اقْترَبَ الوَعْدُ الحقُّ، تا جواب اذا باشد، يعنى «إِذا فُتِحَتْ يَأْجُوجُ وَ مَأْجُوجُ وَ هُمْ مِنْ كُلِّ حَدَبٍ يَنْسِلُونَ»^۱ اقتَرَبَ الوَعْدُ الحَقُّ، يعنى وَعْدُ القِيامة، گفت: چون يأجوج و مأجوج بيايند وعده قيامت نزديك رسد... .
و دليل اين تأويل حديث حُذيفه است كه گفت: اگر مردى اسپ كرّه دارد، چون يأجوج و مأجوج بيايند او به آنجا نرسد كه بر توان نشستن كه قيامت برخيزد. ^۲ *
2184. علامه شعرانى: و به مقتضاى روايت ديگر كه گذشت اين قوم پيش از ظهور حضرت مهدى بيايند. ^۳
روض الجنان: «فَاِذا هِىَ شاخِصَةٌ» ، «اذا» مفاجات راست، يعنى كه تو نگاه كنى چشمهاى كافران شاخص و متحيّر باشد از دست برفته، چنان كه برهم نيايد، «يا وَيْلَنا» ، مى گويند: اى واى ما: «قَدْ كُنّا فِي غَفْلَةٍ مِنْ هذا» ؛ ما از اين روز و از اين كار غافل بوديم «بَلْ كُنّا ظالِمِينَ» ؛ بل ظالمان و ستمكاران بوده ايم.
امّا در «هِىَ»، چند وجه گفتند: يكى آنكه: ضمير ابصار است، و آن ضميرى است قبلَ الذّكرِ على شريطةِ التَّفسير... . و تقدير آن بود كه: فَاذا الاَبْصارُ شاخِصَةٌ اَبْصارُ الّذين كَفَرُوا، و وجه دوم آنكه: عماد* بود، كَقَوله تعالى: «فَإِنَّها لا تَعْمَى الْأَبْصارُ...»^۴ . و اين به وجه اوّل نزديك است، و وجه سيم آنكه: تمام كلام به نزديك اين بود كه: هِىَ** على تقدير فاذا هى بارزةٌ واقِفَةٌ، يعنى ساعتى كه قيامت است از قربش پندارى پديد آمد و برخاست. ^۵